عبادت در قرآن قال الله تبارك و تعالی : «و ما خلقت الجنّ و الانس الاّ لیعبدون»[1]

« من جن و انس را نیافریدم جز برای اینكه عبادتم كنند (و از این طریق تكامل یابند و به من نزدیك شوند».
عبادت راز آفرینش
از مهمترین سؤالاتی كه هر كس از خود می‌كند این است كه «ما برای چه آفریده شده‌ایم؟» و «هدف آفرینش انسان‌ها و آمدن به این جهان چیست؟»
آیات فوق به این سئوال مهم و همگانی با تعبیرات فشرده و پرمحتوایی پاسخ می‌گوید و می‌فرماید: «من جن و انس را نیافریدم جز برای اینكه عبادتم كنند.»
«و ما خلقتُ الجنّ و الانس الاّ لیعبدون»
آیات مورد بحث تنها روی مساله‌ی عبودیت و بندگی تكیه می‌كند، و با صراحت تمام آن را به عنوان هدف نهایی آفرینش جن و انس معرفی می‌نماید.
هدف اصلی همان «عبودیت» است كه در آیات مورد بحث به آن اشاره شده، و مساله‌ی «علم و دانش» و «امتحان و آزمایش» اهدافی هستند كه در مسیر عبودیت قرار می‌گیرند، و «رحمت واسعه‌ی خداوند» نتیجه‌ی این عبودیت است.
به این ترتیب روشن می‌شود كه ما همه برای عبادت پروردگار آفریده شده‌ایم، اما مهم این است كه بدانیم حقیقت «عبادت» چیست؟
آیا تنها انجام مراسمی مانند ركوع و سجود و قیام و قعود و نماز و روزه منظور است؟ یا حقیقتی است ماورای اینها؟ هر چند عبادات رسمی نیز همگی واجد اهمیتند.
معنی عبد در لغت
برای یافتن پاسخ این سئوال باید روی واژه‌ی «عبد» و «عبودیت» تكیه كرد و به تحلیل آنها پرداخت.
«عبد» از نظر لغت عرب به انسانی می‌گویند كه سر تا پا تعلق به مولا و صاحب خود دارد، اراده‌اش تابع اراده‌ی او، و خواستش تابع خواست او است. در برابر او مالك چیزی نیست، و در اطاعت او هرگز سستی به خود راه نمی‌دهد. و به تعبیر دیگر «عبودیت» ـ اظهار آخرین درجه‌ی خضوع در برابر معبود است،‌و به همین دلیل تنها كسی می‌تواند معبود باشد كه نهایت انعام و اكرام را كرده است و او كسی جز خدا نیست. بنابراین عبودیت نهایت اوج و تكامل یك انسان و قرب او به خدا است. عبودیت نهایت تسلیم در برابر ذات پاك او است.
عبودیت اطاعت بی‌قید و شرط و فرمانبرداری در تمام زمینه‌هاست و بالأخره عبودیت كامل آن است كه انسان جز به معبود واقعی یعنی كمال مطلق نیندیشد جز در راه او گام برندارد، و هر چه غیر او است فراموش كند حتی خویشتن را !
«یا ایّها الّذین امنوا اركعوا و اسجدوا و اعبدوا ربّكم و افعلوا الخیر لعلّكم تفلحون»[2]
«ای كسانی كه ایمان آورده‌اید ركوع كنید و سجود بجا آورید و پروردگارتان را عبادت كنید و كار نیك انجام دهید تا رستگار شوید.»

ادامه »

 عبادت در روایات

۱۳ـ قال الامام الصادق ـ علیه السّلام ـ : فی التّوراه مکتوب: یا بن آدم! تفرّغ لعبادتی أملأ قلبک خوفاً، و ان لا تفرّغ لعبادتی أملأ قلبک شغلا بالدّنیا ثمّ لا أَسُدُّ فاقتک. و أکلک الی طلبها[۱۳].
امام صادق ـ علیه السّلام ـ : در تورات نوشته شده است: ای آدم! خود را برای عبادت من فارغ گردان تا دلت را از ترس (از خودم) پر کنم; اگر خود را برای عبادت من فارغ نسازی، دلت را از اشتغال به دنیا انباشته می‌کنم و آن گاه درِ نیاز را به رویت نبندم و تو را به آنچه در طلب آن هستی وا گذارم.
۱۴ـ عنه ـ علیه السّلام ـ : فی التّوراه مکتوب: یا بن آدم! تفرّغ لعبادتی أملأ قلبک غِنیً، و لا أکلک الی طلبک. و عَلَیَّ أن أَسُدَّ فاقتک و أملأ قلبک خوفا منّی. و ان لا تفرّغ لعبادتی أملأ قلبک شغلا بالدّنیا ثُمَّ لا أسد فاقتک، و أکِلکَ الی طلبک[۱۴].
در تورات نوشته شده است: ای پسر آدم! خودت را وقف عبادت من کن تا دلت را از بی نیازی آکنده سازم و تو را به خواسته ات وا نگذارم; و بر من است که درِ نیازمندی را به روی تو ببندم و دلت را از ترس پر کنم. اگر خود را وقف عبادت من نسازی، دلت را از گرفتاری به دنیا پر کنم، سپس در نیاز را به رویت نبندم و تو را به خواسته ات وا گذارم.
۱۵ـ قال رسول اللّه ـ صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ : تفرّغوا لطاعه اللّه و عبادته قبل أن ینزل بکم من البلاء ما یشغلکم عن العباده[۱۵].
پیامبر خدا ـ صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ : خود را برای طاعت خدا و عبادت او فارغ سازید، پیش از آن که گرفتاری و بلایی به شما رسد که از عبادت بازتان دارد.
تفسیر عبادت
۱۶ـ قال الامام الصادق ـ علیه السّلام ـ ـ لمّا سئل عن العباده ـ حسن النّیه بالطاعه من الوجوه الّتی یطاع اللّه منها[۱۶].
امام صادق ـ علیه السّلام ـ در پاسخ به این پرسش که عبادت چیست، فرمود: داشتن حسن نیّت در طاعت از چهره‌هایی که از طریق آنها خداوند اطاعت می‌شود (مقصود امام معصوم است).

ادامه »

عبادت
۱ـ قال الامام الصادق ـ علیه السّلام ـ : قال اللّه تبارک و تعالی: یا عبادی الصدّیقین، تنعّموا بعبادتی فی الدّنیا، فانّکم تتنعّمون بها فی الآخره[۱].
امام صادق ـ علیه السّلام ـ : خدای تبارک و تعالی فرموده است: ای بندگان راستین من! در دنیا به عبادت من متنعّم شوید; زیرا که در آخرت به وسیله آن متنّعم می‌گردید.
۲ـ قال رسول اللّه ـ صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ : أفضل النّاس من عشق العباده فعانقها، و أحبّها بقلبه، و با شرها بجسده، و تفرّغ لها، فهو لایبالی علی ما أصبح من الدّنیا علی عسر أم علی یسر[۲].
پیامبر خدا ـ صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ : برترین مردم کسی است که عاشق عبادت شود; پس، دست در گردن آن آویزد و از صمیم دل دوستش بدارد و با پیکر خود با آن در آمیزد و خویشتن را وقف آن گرداند; و او را باکی نباشد که دنیایش به سختی گذرد یا به آسانی.
۳ـ قال رسول الله ـ صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ : کفی بالعباده شغلا[۳].
بهترین کار و سر گرمی عبادت است.
۴ـ قال الامام علیـ علیه السّلام ـ : فاتّقوا اللّه الّذی نفعکم بموعظته، و وعظکم برسالته، و امتنّ علیکم بنعمته، فعبّدوا أنفسکم لعبادته، و اخرجوا الیه من حقّ طاعته[۴]
امام علی ـ علیه السّلام ـ : پس بترسید از خدایی که با پند خویش به شما سود رسانده و با رسالتش (که از طریق پیامبران به شما ابلاغ کرده) شما را اندرز داده و با نعمت هایش بر شما منت نهاده است. بنابراین، جان‌های خود را برای عبادت او رام سازید و حقّ طاعتش را به جای آورید.
۵ـ عنه ـ علیه السّلام ـ : العباده فوز[۵].
عبادت، رستگاری است.
۶ـ عنه ـ علیه السّلام ـ : فضیله السّاده حسن العباده[۶].
برتری بزرگان (به) نیکویی عبادت است.
۷ـ عنه ـ علیه السّلام ـ : اذا أحبّ اللّه عبداً ألهمه حسن العباده[۷].
هرگاه خداوند بنده‌ای را دوست بدارد، نیکویی عبادت را در دل او می‌افکند.
۸ـ عنه ـ علیه السّلام ـ : دوام العباده برهان الظّفر بالسّعاده[۸].
استمرار عبادت، دلیل دستیابی به سعادت است.
۹ـ عنه ـ علیه السّلام ـ : فی الانفراد لعباده اللّه کنوز الأرباح[۹].
در خلوتِ عبادت خدا، گنج‌های سود است.
۱۰ـ عنه ـ علیه السّلام ـ : ما تقرّب متقرّب بمثل عباده اللّه[۱۰].
هیچ تقرّب جوینده ای، به چیزی چون عبادت خدا، به او نزدیک نشد.

ادامه »

چرا در روايت داريم که اصرار بر دعا موجب برآمدن حاجات است و در تعاليم ديگر داريم بعضي دعاها به صلاح نيست ؟ حال ما از کجا بدانيم که کدام دعا به صلاح است و کدام نيست و علت اين تأخير در استجابت چيست ؟ بالاخره در دعا اصرار بکنيم يا نکنيم ؟

گاهي اوقات خواستي از خداوند متعال داريم و هر چه نذر و نياز و گريه و زاري به درگاه خداي بي نياز مي کنيم برآورده نمي شود .
اين جاست که هزار و يک پرسش در ذهن ما بوجود مي آيد که مگر خداوند متعال نفرمود:"بخوانيد مرا تا اجابت کنم شما را ” پس چرا جوابم را نمي دهد .
چرا در روايت داريم که اصرار بر دعا موجب برآمدن حاجات است و در تعاليم ديگر داريم بعضي دعاها به صلاح نيست ؟ حال ما از کجا بدانيم که کدام دعا به صلاح است و کدام نيست و علت اين تأخير در استجابت چيست ؟ بالاخره در دعا اصرار بکنيم يا نکنيم ؟
امام باقر عليه‏السلام مي فرمايد : واللّه لا يُلِحُّ عبدٌ مُؤمِن علَى اللّه عز و جل في حاجتِهِ إلاّ قضاها لَهُ
بـه خـدا سوگند هيچ بـنده مؤمنى در حاجت خود به درگاه خداوند عز و جل اصرار نورزد ، مگر آن که حاجتش را بر آورد . (الکافي : 2 / 475 / 3 منتخب ميزان الحکمة : 200)
در بيان برخي علما نيز آمده که خيلي اصرار بر دعا نکنيد شايد به مصلحت شما نباشد ، چرا که شايد در آينده و يا در قيامت و پس از مرگ متوجه شويم که استجابت آن دعا به خير ما نبوده و خدا را شکر کنيم که آن دعا را مستجاب نکرده است.
هر دو درست مي گويند ولي شبهه تعارض بين اين دو مطلب ، ناشي از مسامحه در استفاده لفظ دعا در گفته علما است.در صورتيکه منظور علما بر عدم اصرار بر دعا ، در واقع عدم اصرار بر استجابت دعا است.پس در واقع انسان بايد بر دعا اصرار کند ولي بر استجابت ظاهري اصرار نکند.
مثلا يک کسي که صاحب فرزند نمي شود هميشه و تا آخر عمر خوب است که بر دعا به صاحب فرزند صالح شدن اصرار کند ولي بر استجابت آن اصرار نکند. و از اينکه به ظاهر اين دعا بر آورده نمي شود بي تابي نکند و نا اميد از رحمت الهي نشود و افسرده نگردد .
خود دعا کردن از جهات مختلف ممدوح است. از قبيل ارتباط با خدا و پيوند دائمي با خدا و اينکه انسان خود را محتاج به خدا ببيند. .و اينکه خود دعا کردن في نفسه مطلوب است و خود همين دعا کردن نوعي استجابت است. تا خدا نخواهد کسي توفيق دعا کردن و ارتباط با خدا را پيدا نمي کند. و از آنجايي که خداوند فرموده و وعده داده که : ادعوني استجب لکم- هر دعايي به تحقيق مستجاب مي شود ولي نه به آنصورت ظاهري که ما هميشه بفهميم. خداوند همه دعا ها را مستجاب مي کند ولي گاهي مطابق ظاهر آن و گاهي که به صلاح نيست مطابق صلاح فرد و حتي بيشتر از خواسته فرد به او مي دهد، لکن انسان به آن توجه ندارد. البته گاهي هم عدم استجابت ناشي از مانعي مثل گناه است که با توبه انسان ، دعاهاي او نيز شنيده و مستجاب مي شود.
پس شايسته است تمام نياز هايمان را در دعا هايمان مد نظر بياوريم بر آنها اصرار کنيم ولي در عين حال عرضه داريم که خدايا اگر به صلاحمان نيست آنگونه که خود مي داني و به خيرمان است پيش بياور. و براي خداوند متعال تعيين تکليف نکنيم که حتما بايد چنين کني و چنان کني و اين دور از ادب و خضوع است .

ادامه »

عبادت راز آفرينش قال الله تبارك و تعالي : «و ما خلقت الجنّ و الانس الاّ ليعبدون»[1] « من جن و انس را نيافريدم جز براي اينكه عبادتم كنند (و از اين طريق تكامل يابند و به من نزديك شوند». از مهمترين سؤالاتي كه هر كس از خود مي‌كند اين است كه «ما براي چه آفريده شده‌ايم؟» و «هدف آفرينش انسان‌ها و آمدن به اين جهان چيست؟» آيات فوق به اين سئوال مهم و همگاني با تعبيرات فشرده و پرمحتوايي پاسخ مي‌گويد و مي‌فرمايد: «من جن و انس را نيافريدم جز براي اينكه عبادتم كنند.» «و ما خلقتُ الجنّ و الانس الاّ ليعبدون» آيات مورد بحث تنها روي مساله‌ي عبوديت و بندگي تكيه مي‌كند، و با صراحت تمام آن را به عنوان هدف نهايي آفرينش جن و انس معرفي مي‌نمايد. هدف اصلي همان «عبوديت» است كه در آيات مورد بحث به آن اشاره شده، و مساله‌ي «علم و دانش» و «امتحان و آزمايش» اهدافي هستند كه در مسير عبوديت قرار مي‌گيرند، و «رحمت واسعه‌ي خداوند» نتيجه‌ي اين عبوديت است.

به اين ترتيب روشن مي‌شود كه ما همه براي عبادت پروردگار آفريده شده‌ايم، اما مهم اين است كه بدانيم حقيقت «عبادت» چيست؟ آيا تنها انجام مراسمي مانند ركوع و سجود و قيام و قعود و نماز و روزه منظور است؟ يا حقيقتي است ماوراي اينها؟ هر چند عبادات رسمي نيز همگي واجد اهميتند. معني عبد در لغت براي يافتن پاسخ اين سئوال بايد روي واژه‌ي «عبد» و «عبوديت» تكيه كرد و به تحليل آنها پرداخت. «عبد» از نظر لغت عرب به انساني مي‌گويند كه سر تا پا تعلق به مولا و صاحب خود دارد، اراده‌اش تابع اراده‌ي او، و خواستش تابع خواست او است. در برابر او مالك چيزي نيست، و در اطاعت او هرگز سستي به خود راه نمي‌دهد. و به تعبير ديگر «عبوديت» ـ اظهار آخرين درجه‌ي خضوع در برابر معبود است،‌و به همين دليل تنها كسي مي‌تواند معبود باشد كه نهايت انعام و اكرام را كرده است و او كسي جز خدا نيست. بنابراين عبوديت نهايت اوج و تكامل يك انسان و قرب او به خدا است. عبوديت نهايت تسليم در برابر ذات پاك او است. عبوديت اطاعت بي‌قيد و شرط و فرمانبرداري در تمام زمينه‌هاست و بالأخره عبوديت كامل آن است كه انسان جز به معبود واقعي يعني كمال مطلق نينديشد جز در راه او گام برندارد، و هر چه غير او است فراموش كند حتي خويشتن را !

ادامه »

در اسلام آن قدمهائی را كه انسان برای رشد و كمال و خود و پرورش دیگران برمی دارد، و در جهت رضای خداوند است، همه عبادت می باشد. قرآن كریم علت خلقت انسان را عبادت و پرستش می داند و می گوید:"وما خلقت الجن والإنس إلا لیعبدون” یعنی جن و انس را تنها برای عبادت آفریدم.عبادت كردن محدود به آن لحظات كوتاهی كه انسان مشغول مراسم عبادی از قبیل نمازگزاردن و دعاكردن است نمی شود.

عبادت هنگامی ارزش خود را نمایش می دهد كه به صورت راه و رسم زندگی درآید، و در همه زوایای زندگی خود را به نمایش گذرد، و شیوه رفتار و كردار و تفكر و… همه شئون زندگی فرد را فراگیرد.عبادت به معنی ایجاد پیوند قلبی بین انسان و خدا می باشد. اسلام فرد را چنان تربیت می كند كه در هر حال با خدا مرتبط باشد.

عبادت در اسلام تنها به معنی كناره گیری از خلق و لحظاتی را به راز و نیاز اختصاص دادن نیست. امام صادق ـ علیه السلام ـ در روایتی فرموده اند: “لاتنظروا إلی طول ركوع الرجل و سجوده… ولكن أنظروا إلی صدق حدیثه و أداء أمانته” یعنی به طولانی بودن ركوع و سجود كسی نگاه نكنید… ولی به صدق گفتار و ادای امانت او نگاه كنید.(اصول كافی، ج2، ص105)این حدیث گویای این مطلب است كه عبادت حقیقی باید در اعمال فرد جستجو شود، كه فرد در موقعیت ها و روابط اجتماعی به یاد خدا هست یا خیر؟ عبادت ـ به معنای خاص آن ـ وسیله ای است برای اصلاح نفس و زندگی، و اگر در حیات فردی و اجتماعی هیچ اثرگذاری مثبتی نداشته باشد، معلوم می شود كه به درستی و خالصانه نبوده، و هیچ ارزشی ندارد كه “إنّ الله لغنی عن العالمین” (عنكبوت/6)

عبادات خاص از دو جهت برای تربیت روحی انسان می تواند مفید باشد: یكی از این جهت كه در لحظاتی از رود هدف و وسیله را به انسان یادآوری مجدد كند. انسان موجود فراموشكاری است كه از بسیاری از امور باارزش گاهی غفلت می كند. عبادت این غفلت را می زداید.دومین اثر عبادت آن است كه می تواند تجربه ای دینی و جذاب از اتصال به ریسمان الهی و مزه شیرینی باشد كه مؤمن از بندگی می چشد. اگر خداوند این توفیق را بدهد كه انسان گاه مزه عبودیت را بچشد، همین حلاوت بندگی او را از بسیاری از لغزشگاهها نجات می دهد. این كه در غیر نمازهای واجب یومیه ـ كه جنبه های اجتماعی هم دارد ـ نمازهای دیگر، باید فرادی باشند، و مستحب است كه در خلوت بجای آورده شوند، همین است كه در حال تنهایی این احساس عبودیت بهتر دست می دهد.تجربه هایی این چنین كاملا شخصی است و تا كسی تجربه نكند، معنا و اثر آن را نمی یابد.حج، روزه، زیارت مشاهد مشرفه، مراسم سوگواری بر اولیاء الهی، مراسم دعا و مناجات نمونه های بسیار خوبی برای عباداتی هستند كه گهگاه این طعم بندگی را به انسان می چشاند.همیشه این حال باقی نمی ماند، ولی این تجربه به خاطر می ماند، اگر تكرار شود.خلاصه این كه این اجمال نشان می دهد كه عبادت هم عقل انسانی را توجیه می كند و هم احساسات را تشویق می كند؛ و این دو دو پایه تربیت در انسان است؛ همسویی عقل و احساس!برای مطالعه بیشتر می توانید به كتاب “اصول و روشهای تربیتی در اسلام” تألیف دكتر سیداحمد احمدی مراجعه كنید.با آرزوی توفیق.