در پاسخ بايد گفت: اگر فقط تجديد غم و اندوه و زنده شدن خاطره كهنه باشد پسنديده نيست، اما يك عمل نمادين شناخته شده و از شعاير الهي به شمار مي رود. زيرا موجب عبرت مي شود. اگرچه كه باعث تجديد حزن و اندوه مي شود. اما در صورتي كه براي انسان اثر مثبت داشته باشد رجحان دارد. به علاوه قرآن و دعا خواندن در اين مجالس و دادن طعام خود ثواب فراواني دارد به علاوه فوايد فراواني براي نسلهاي آينده دارد.
حسين (عليه السلام) مظهر صدق، عدل، پاكي، ايثار، شجاعت و عبوديت خداست، عاشوراي حسين (عليه السلام) تجسم عشق و اخلاص و فنا در راه خدا و جهاد در راه خدمت خداست. عاشورا بهترين روش براي برافراشتن كلمه توحيد، حقيقت و راستي و سعادت است. حسين (عليه السلام) پاره تن رسول خدا(صلوات الله عليه) و نور چشم ايشان بود. پس تا هنگامي كه محبت اهل بيت در دل مؤمنان باشد هرگز سوگواري ها كهنه نخواهد شد و اندوه براي هميشگي خواهد بود.
كدام يك از حوادث تاريخ اينگونه بوده است؟ اعضاي شريفش زير سُمّ ستوران كوبيده شده و سر نازنيش بالاي نيزه شهر به شهر برده شده و اهل بيتش اسير شدند. آيا بر ما لازم نيست كه اين مصيبت سنگين را سوگواري نماييم.[38]
البته، پاسخ بسيار زيبايي كه مقام معظم رهبري در اين زمينه داده اند نيز مورد توجه بوده است؛ ايشان فرمودند: «اين سخن كه هميشه مردم تشويق به عزاداري شده و از شادي ها دور گشته اند حرف درستي نيست. ايام سال و تاريخ ما داراي ايام حزن و سرور مي باشد. از اين رو در روايات وارد شده، كه شيعيان ما در شادي ها شاد و در حزن و اندوه ها غمگين هستند. در اعيادي مثل عيد فطر، عيد قربان، عيد غدير، ميلاد امامان معصوم، بازگشت از سفر حج و زيارت، تولد اولاد، ازدواج و عروسي و بسياري موارد ديگر دستور به جشن و شادي و مراسم مهماني و اطعام داده شده است و در ايران نيز در بسياري از عيدهاي مذهبي تعطيل رسمي مي باشد. در مقابل هم در ايامي مثل شهادت بزرگان ديني- كه دردناك ترين آن تاسوعا و عاشورا است- دستور عزاداري داده شده و اين عزاداري چند جهت دارد:
1. جنبه عاطفي: كسي كه عزيزي را از دست مي دهد، ناخودآگاه حزين و غمناك است و نمي تواند غمگين نباشد.
2. جنبه سياسي: اگر اين عزاداري ها نبود، قيام خونين و روشنگر سيد الشهداء به فراموشي سپرده مي شد و چه بسا اصل قيام و شهادت آنان هم مورد تحريف و انكار قرار مي گرفت. در زمان صدر اسلام، شرايط اقتضا نكرد كه شيعيان براي حضرت زهرا(سلام الله عليها) عزاداري و نوحه خواني كنند و لذا در تاريخ برخي از مورخان مغرض، اصل شهادت حضرت را انكار كرده، حتي مي گويند: اگر محسن فاطمه شهيد شده پس قبرش كجاست؟ لابد اگر مي توانستند مي گفتند: اگر پيامبر دختري به نام فاطمه داشته و كشته شده پس قبرش كجاست؟

ادامه »

حال كه به سخنان فقهاي اهل سنت نظري افكنديم لازم است تا سخنان فقها و علماي شيعه را هم در زمينه عزاداري مورد بررسي قرار دهيم؛ البته همانطور كه آگاهي داريد فقهاي شيعه انگشت شمار نيستند و افراد مشهور بسياري هم در اين زمينه سخني دارند اما؛ ما در اينجا فقط به چند نمونه، اشاره اجمالي مي پردازيم تا مطلب مورد نظر برايمان روشن شود و به آن بسنده مي كنيم.
مرحوم صاحب جواهر مي نويسند: «شكي نيست كه گريه بر ميت به خاطر روايات متعددي كه به حدّ تواتر معنوي رسيده و فتاواي فقها، جايز است و آن روايات عبارتند از: گريه پيامبر بر حمزه سيد الشهداء و فرزندش ابراهيم و غيرآنها، همچنين حضرت فاطمه(سلام الله عليها) بر پدر و خواهرش گريه كرد، امام سجاد(عليه السلام) بر پدر بزرگوارش گريست، به گونه اي كه حضرت فاطمه و امام سجاد (عليهم السلام) از چهار گريه كننده معروف گرديدند. نوحه سرايي در صورتي كه همراه با باطل يا دروغ نباشد جايز است و در غير اين صورت اشكال دارد.»[34]
امام خميني(رحمه الله عليه) مي فرمايد: «گريه كردن بر اموات نه تنها رواست بلكه در هنگام شدت حزن و اندوه مستحب مي باشد. ولي سخني كه باعث غضب پروردگار مي شود نگويد؛ و جايز است نوحه سرايي خواه با شعر يا با نثر، اما با اين شرط كه همراه با دروغ و محرمات ديگر نباشد. هم چنين بنا بر احتياط «واي گفتن» و بنا بر احتياط جايزسيلي زدن بر صورت، زخمي كردن، بريدن و كندن موي و فريادي كه بيرون از حدّ اعتدال باشد. هم چنين پاره كردن لباس روا نيست، جز براي پدر و برادر و در برخي از امور ياد شده، نظير بريدن موي سر توسط خانمها هنگام مصيبت، كفاره ماه رمضان و در كندن آن كفاره يمين واجب مي شود.»[35]
آيت الله خويي مي فرمايند: «احتياط واجب آن است كه در گريه بر ميت صدا را خيلي بلند نكنند، اگر زن در عزاي ميت، صورت خود را بخراشد و خونين كند يا موي خود را بكند، بنابراحتياط مستحب، يك بنده آزاد كند يا ده فقير طعام دهد و يا بپوشاند و هم چنين اگر در مرد يا زن يا فرزند، يقه يا لباس خود را پاره كند چنين است».[36]
آيت الله خامنه اي مي فرمايند: «عزاداري بر ائمه اطهار(عليهم السلام) و بزرگداشت شهادت اهل بيت (عليهم السلام)، موجب احياي ياد و نام و فرهنگ و هدف آنان است. در اثر عزاداري، چنان پيوندي ميان امام و امت شكل مي گيرد كه ديگر گذشت قرون و اعصار نمي تواند بين آنان جدايي افكند. اين مسأله، موجب نفوذ ناپذيري امت از انحرافات دشمنان مي گردد و مكتب را هم چنان سالم نگه مي دارد و تحريفات را به حداقل مي رساند از اين روست كه استعمارگران براي نابودي ملل اسلام، مي كوشند رابطه آنان را با تاريخ پرافتخار صدر اسلام قطع نمايند، تا با اين خلأ زمينه القاي فرهنگ خود را فراهم آورند. اين همه از آثار اجتماعي عزاداري است و آثار رواني و تربيتي ديگري نيز دارد.
مسأله گريه و عزاداري بر حضرت سيد الشهداء(عليه السلام) از افضل قربات است و فلسفه هاي سازنده و تربيتي متعددي دارد.»[37]

ادامه »

براي تبيين نظر فقهاي اهل سنت در مورد عزاداري، چنين آمده است:
«در تشييع جنازه و در منزل ميت، نوحه، گريه، شيون، و پاره كردن گريبان مكروه است. اما گريه بدون فرياد اشكالي ندارد؛ ولي صبر و شكيبايي بهتر است.»[30]
در جاي ديگر مي نويسد: «گريه و نوحه بلند روا نيست، اما گريه اي كه از سوز قلب باشد مانعي ندارد. لباس سياه براي مردان مكروه است ولي براي خانمها اشكالي ندارد. سياه كردن گونه و دست ها، پاره كردن گريبان، زخمي كردن صورت، پريشان كردن مو، ريختن خاك بر سر، زدن بر سينه و ران و روشن كردن، آتش بر سر قبرها از رسومات دوران جاهليت بوده و باطل است.»
در فتاواي غياثيه آمده است: «شيون، زاري، فرياد زدن مكروه است و پيامبر از آن جلوگيري فرموده است. اما گريه اشكالي ندارد زيرا روايت است كه پيامبر در مرگ فرزندنش ابراهيم گريست.»[31]
عبدالرحمن الجزيري مي گويد: «از ديد مالكيه و حنفيه گريه با صدا و فرياد زدن حرام است، اما از نظر شافعيه و حنبليها، مباح و رواست، چنان كه اشك ريختن بدون صدا به اتفاق علما مباح است».[32]
سُبكي از محققان اهل سنت مي گويد: «اگر گريه براي دل سوختن بر ميت و ترس از عذاب خداوند باشد كراهت ندارد. اما اگر براي جزع و تسليم نشدن در برابر قضاي الهي باشد مكروه و يا حرام است؛ اين حكم در صورتي كه گريه با صدا باشد؛ اما بدون صدا اشكالي ندارد، و نيز از روايات چنين بدست مي آيد كه گريه پيش از مرگ جايز است، چنانكه پس از مرگ نيز مي باشد، زيرا پيامبر نزد قبر يكي از دخترانشان گريه كرند؛ هم چنين در زيارت قبر مادرشان (آمنه) همراه اصحاب گريستند.»[33]

ادامه »

گريه و عزاداري در سيره مسلمانان از گذشته تا حال، بسيار به چشم مي خورد، كه در اين بحث فقط به موارد مشهور و قابل توجه اكتفا مي شود.
1- گريه و عزاداري زنان بني هاشم در شهادت امام حسن(عليه السلام) و امام حسين(عليه السلام): امّ بكر دختر مسعود مي گويد: «… پس از شهادت امام حسين(عليه السلام) زنان بني هاشم يك ماه مجلس روضه نوحه و عزاداري به پا داشتند.»[24]
در روايت ديگر آمده است: «هفت شبانه روز، زنان و مردان و كودكان در مدينه و مكه بر حسن بن علي (عليه السلام) گريستند.» شايد مراسم هفت كه ميان شيعيان رواج دارد برگرفته از اينگونه روايات است.
عايشه دختر سعد روايت مي كند: «زنان بني هاشم در شهادت امام حسن(عليه السلام) يك سال حداد را ترك نكردند، منظور از حداد، پوشيدن لباس اندوه و عزا و ترك زينت و آرايش است. خالد بن سرير از امام صادق(عليه السلام) پرسيد: جامه چاك دادن زن در مرگ شوهر اشكالي ندارد» آن گاه فرمود: «كفاره زدن بر صورت جز استغفار و توبه نيست. در شهادت حسين بن علي (عليه السلام) خانم هاي فاطمي گريبان پاره نموده و صورت ها را زخمي كردند و در چنين حادثه اي شايسته است كه آن طور عمل شود.»[25]
2- عزاداري ام المؤمنين ام سلمه: پس از شهادت امام حسين(عليه السلام) و 18 تن از اهل بيت(عليهم السلام) و 53 تن از ياران ايشان با حضور همسران پيامبر (صلي الله عليه وآله)، در مجلس ام سلمه مجلس عزا برپا گشت. عماد الدين ادريس قريشي در عيون الاخبار نقل مي كند: «زماني كه خبر شهادت امام حسين (عليه السلام) به ام سلمه رسيد در مجلس پيامبر (صلوات الله عليه) قبه و خيمه اي سياه برپا نمود و جامه سياه پوشيد.» عزاداري هاشميان و همسران پيامبر(صلوات الله عليه) براي مسلمانان بهترين حجت و دليل زنده نگه داشتن عزاداري هاست.[26]
3- عزاداري جابر بن عبدالله انصاري: برخي از مورخان مي نويسند: علي بن حسين (عليه السلام) و اهل بيت پس از بازگشت از شام به كربلا آمدند، در آغاز ورود به كربلا با جابر بن عبدالله انصاري روبه رو شدند، با گريه و اندوه يكديگر را ملاقات كردند. آنگاه مجلس عزاداري برپا نمودند، به گونه اي كه جگرها را مي سوزاند و چند روز به اين صورت عزاداري كردند.[27]
4- عزاداري پيامبر (صلوات الله عليه) و اصحاب ايشان براي امام حسين (عليه السلام): پيامبر (صلوات الله عليه) نسبت به حوادث و جرياني كه امت اسلامي با آن روبه رو بوده، يا پس از ايشان رو به رو مي شده اند، از راه وحي و علم الهي آگاه بوده اند و اين حقيقت را در مناسبت هاي گوناگون ابراز داشته اند. درباره امام حسين (عليه السلام) نيز چنين پيشگوييهايي از آن حضرت نقل شده است، هرگاه اندوه آن حضرت شدت مي يافت، حسين (عليه السلام) را در آغوش مي گرفت و او را به مسجد مي آورد، اشك از چشمان مباركشان جاري مي شود و تربت كربلا را به دست گرفته، كودك شيرخوار را به اصحاب نشان داده و مي فرمودند: «امتم، فرزند مرا خواهند كشت و اين خاك كربلاي اوست.» پس نحوه شهادت امام را بيان داشته و مي فرمودند: «اندوه و بلا! واي از اندوه و بلا! كربلا سرزمين اندوه و بلا!».[28]

ادامه »

نكته
1- احاديث ياد شده متواتر و به نقل از اهل بيت است. مهمترين هدف از بيان آنها، مبارزه با ستمگران بني اميه و بني عباس است به همين جهت همه را به جهاد به صورت گريه بر حسين، مديحه و زيارت ايشان ترغيب كردند، تا عمل شيطاني دشمن را كه از بين بردن نام امام حسين(عليه السلام) بود خنثي كنند. در اين صورت گريه نه تنها از باب تسليت بلكه مبارزه با دشمن و مجاهدت است.
2- احاديث، مختص به زمان خاصي نيست، كه بگوييم، حالا عنوان مجاهدت را صدق نمي كند بلكه انحصار به مورد خاصي نيست و استفاده اطلاق و شمول مي شود.
3- امروزه بني اميه و بني عباس نيست اما چهره باطل بسيار ديگري از جمله صهيونيست و استكبار جهاني در اسلام نفوذ كرده و بر عليه او تلاش مي كند.
4- به علت عقيده به لزوم محبت اهل بيت، عزاداري خود، نوعي ابراز محبت است هرچند مسأله مجاهدت را هم دربردارد.

روايات نهي كننده عزاداري در منابع شيعه
در روايات شيعه به ظاهر رواياتي وجود دارد كه از نوحه سرايي جلوگيري كرده است كه مختصراً آنها را بيان مي كنيم.
1- امام باقر (عليه السلام) مي فرمايند: «شديدترين مرتبه جزع، عبارت است از فرياد همراه با واي كردن، مضروب ساختن صورت و سينه، كندن موي از پيشاني و هركس گريه كند و فرياد بزند، صبر و شكيبايي را رها كرده و در غير آن راه قرار گرفته است.»[19]
2- امام صادق(عليه السلام) مي فرمايند: «رسول خدا از فرياد كشيدن و داد كشيدن و نوحه سرايي كردن و بلكه از گوش دادن به آن در مصيبت ها منع كردند».[20]
3- پيامبر اكرم(صلوات الله عليه)مي فرمايند: «پس از مرگ من هرگز صورت نخراشيد، موي خود را پريشان نسازيد، داد و فرياد نكنيد و مجلسي كه همراه داد و فرياد است نداشته باشيد.»[21]
از ويژگي هاي برجسته مؤمنان آن است كه همواره در مصايب و سختي ها، صبر و شكيبايي داشته و از جزع و فزع سخنان بيهوده و دروغ پرهيز كنند. طبق آيه ذيل:
«الذين إذا اصابتهم مصيبة قالوا انا لله و انا اليه راجعون»[22]: آنان كه چون به حادثه سخت و ناگواري دچار شوند و گويند ما به فرمان خدا آمده و به سوي او رجوع خواهيم كرد».

ادامه »

روايت امر كننده به عزاداري در منابع شيعه
در روايات شيعه عزاداري مستحب است. در اين بخش، نظري بر اين روايات مي اندازيم.
1- امام موسي بن جعفر(عليه السلام) فرمودند: «هرگاه مؤمني از دنيا برود، فرشتگان و جايگاهي كه در آنجا خدا را عبادت كرده و درهاي آسمان كه اعمال وي از آن بالا رفته است بر او مي گريند و شكافي در اسلام پديدار مي گردد كه چيزي نمي تواند آن را پر كند؛ چراكه مؤمنان همانند ديوار اطراف شهر و نگهبان اسلامند.»[13]
2- امام صادق(عليه السلام) فرمودند: «هنگام ماتم و عزا، بانوان براي اشك ريختن نياز به شيون و زاري دارند، اما شايسته نيست سخنان بيهوده و باطل بگويند، و بايد با فرا رسيدن شب، نوحه گريه و فرياد را رها سازند، تا فرشتگان آزار نبينند.»[14]
3- امام صادق(عليه السلام) فرمودند: «هر گريه اي در مصايب مكروه است مگر گريه بر امام حسين(عليه السلام)».[15]
4- امام رضا(عليه السلام) فرمود: «اگر خواستي بر كسي گريه كني براي حسين بن علي(عليه السلام) گريه كن، چراكه او را مانند گوسفند ذبح كردند… اين مصيبت آن چنان بزرگ است كه آسمانها و زمين در شهادتش گريستند. روز عاشورا، اشك چشمان ما را روان ساخت و عزيزان ما را خوار كرد و سرزمين كربلا تا روز قيامت براي ما، سخت و بلا به جاي گذاشت، پس بايستي گريه كنندگان بر مثل حسين (عليه السلام) گريه كنند و بدانيد كه گريستن بر حسين(عليه السلام) گناهان بزرگ را مي ريزد و انسان را پاك مي كند.»[16]
5- پيامبر(صلوات الله عليه) فرمودند: «هر چشمي در قيامت گريان است جز چشمي كه بر حسين(عليه السلام) گريه كند، آن چشم هميشه خندان و به نعمت هاي بهشتي بشارت داده مي شود.»[17]
6- امام رضا(عليه السلام) فرمودند: «كسي كه مصيبت هايي را كه بر ما وارد شده به ياد آورد و بر آن گريه كند، در قيامت همراه ما خواهد بود، كسي كه به ياد مصايب ما گريه كند و ديگران را بگرياند، چشمان او روزي كه همه چشمها گريانند، گريان نخواهد بود، و كسي كه در جلسه اي بنشيند كه در آن جلسه امر ما احياء و برپا داشته مي شود، دل او روزي كه دلها مي ميرد، زنده مي شود و نمي ميرد.»[18]

ادامه »