بنا بر دیدگاه امیرالمؤمنین امام علی (علیه السلام) هر انسانی بنا بر نگرش، رویکرد و اعمالی که در زندگی از او سر می زند، در زمره یکی از سه گروهِ افرادِ عاقل، احمق و فاجر قرار می گیرد، اما هر یک از این گروه ها دارای ویژگی هایی می باشند.

امیرالمؤمنین امام علی (علیه السلام) در باب ویژگی های انسان های عاقل می فرمایند:

. روش و آیین زندگی اش بر اساس دین خداوند است، اخلاقش بر پایه ی بردباری و حلم است.

. از روی فکر و اندیشه سخن می گوید و نظر می دهد.

. تا آن گاه که مورد سؤال واقع نشده است، پاسخ نمی دهد.

. اگر لب به سخن باز کند، پخته و به حق سخن می گوید.

. اگر سخن یا مطلبی را بشنود در آن دقت می کند، پس اگر ارزشمند بود آن را حفظ می کند وگرنه آن را فراموش می کند.

. اگر خبری را بگوید، راست می باشد و به قول خود وفا می کند.

دسته ی دوم انسان های احمق می باشند که ویژگی های آنان چنین است:

. اگر در برابر خطر قرار گیرند و یا در شرف از دست دادن منفعتی باشند و به آن ها هشدار داده شود، به جای آن که پند گیرند و بیدار شوند، غفلت می کنند و در لحظه ای که باید هوشیار باشند، غافل اند.

. اگر در جایگاه و یا عمل ارزشمندی قرار بگیرند رهایش می کنند.

. اگر در اثر نادانی به مشکلی برخورد کنند بیش تر در جهل و ناآگاهی فرومی روند و به جای این که اندیشه ای برای رفع آن نمایند و اگر خبر دروغی را بشنوند در صحت آن دقت و کنکاش نمی  کنند.

امیرالمؤمنین امام علی (علیه السلام) پس از آن در مورد ویژگی های افراد فاجر و بدکار بیان داشته اند: وَ الفاجِرُ اِن اِئتَمنتَهُ خانَکَ، وَ اِن صاحَبتَهُ شانَکَ وَ اِنَ وَثَقَت بِهِ لَم یَنصحُک:

. اگر به او اطمینان نمایی، خیانت می کند.

. اگر با او رفاقت و دوستی نمایی، آبرویت را می برد .

. اگر با او مشورت نمایی، خیرخواه خوبی برای تو نمی باشد.

قال أمیر المؤمنین (ع) : الرجال ثلاثه : عاقل ، وأحمق وفاجر:
فالعاقل : الدِّین شریعته ، والحلم طبیعته ، والرأی سجیته ، إن سئل أجاب ، وإن تکلم أصاب ، وإن سمع وعى ، وإن حدّث صدق ، وإن اطمأنّ إلیه أحد وفى .
والأحمق : إن استُنبه بجمیل غفل ، وإن استنزل عن حَسَن ترک ، وإن حُمل على جهل جهل ، وإن حدّث کذب ، لا یفقه ، وإن فقه لم یفقه .
والفاجر : إن ائتمنته خانک ، وإن صاحبته شانک ، وإن وثقت به لم ینصحک

پی نوشت ها:

۱- علامه مجلسی، بحارالانوار، ج ۷۰: ۹.
۲- شیخ صدوق، حضال: ۱۱۶٫
۳- ناطقی، نقش دین در سلامت جامعه: ۶۹- ۶۷.

منبع : قدس