یکی از القاب امام رضا (ع) که خیلی برایمان آشناست و زیاد شنیده ایم شمس الشموس است
ولی دلیل اینکه به امام رضا(ع) شمس الشموس می گویند چیست؟
چه کسی این لقب را به امام رضا (ع) انتساب داده است؟
آیا اساسا درمنابع روایی ما چنین لقبی برای امام رضا (ع) آمده است؟
چکیده: دلیلش این است كه وجود مقدس ائمه معصومین شمس و خورشید هستند، زیرا ائمه دلیل و هادی مردم به سوی كمالات و فضائل انسانی هستند و از نظر عامه مردم معروف است، كه امام رضا ـ علیه السلام ـ را به لقب شمس الشموس یاد می كند و در زیارت آن را به كار می برند. اما از نظر روایات و منابع تاریخی حضرت به این لقب شهرت چندان ندارد.

در پاسخ به این پرسش لازم است نكاتی را بیان نمائیم:
1. ائمه معصومین ـ علیهم السلام ـ دارای القاب زیادی هستند، اكثر القاب آنها در روایات آمده كه بیشتر این، القاب از نظر عامه مردم ناشناخته مانده است مثلا امام رضا ـ علیه السلام ـ دارای القاب متعددی هست «رضا، صابر، رضی، وفی و رضا از همه القاب آن حضرت مشهور تر است.(1)
و امّا بعضی از القاب ائمه معصومین ـ علیهم السلام ـ در روایات و منابع تاریخی نیامده، ولی از نظر عامه مردم معروف و مشهور شده اند.
2. حیات پر بار و مبارك امام رضا ـ علیه السلام ـ در دوران خلفای جور عباسی بوده و به خصوص در دوره مأمون، در عصر مأمون مباحث علمی رونق داشت و مأمون به مباحثی علمی توجه خاص داشت و لذا مجالس مناظرات را فراهم می كردند و از دانشمندان ادیان مختلف دعوت می كردند تا با هم مناظرات علمی داشته باشند. و از امام ـ علیه السلام ـ نیز دعوت می كرد، و این مناظرات در منابع تاریخی موجود است.
3. با توجه به این دو نكته كه ذكر شد، وجه لقب امام رضا ـ علیه السلام ـ به شمس الشموس نیز روشن می گردد:
اولا: این تعبیر در مورد امام رضا ـ علیه السلام ـ در منابع ادعیه و زیارات آمده است، و حضرت را به این لقب مورد خطاب قرار داده است: «اللهم صلّ و سلّم و زد و بارك علی السید المعصوم و الأمام المظلوم و الشهید المسموم و الغریب المضموم و القتیل المحروم، العالم بالعلم المكتوم بدر النجوم شمس الشموس و أنیس النفوس المدفون بارض طوس…».(2)

ادامه مطلب :

پروردگارا رحمت و درود خویش زیاد و با بركت قرار بده بر سرور پاكان، پیشوای ستمدیده، شهید زهر و غریب زجر دیده و كشته بی نصیب و عالم به غیب، ماه ستاره گان، خورشید خورشیدها، همنشین جان ها كسی كه در سرزمین طوس دفن شده است.
باید علت این كه حضرت را لقب شمس الشموس داده اند از این باب باشد، كه وجود مقدس امام ـ علیه السلام ـ از نظر الهی و دینی خورشید دین و معارف دینی است یعنی امام ـ علیه السلام ـ با راهنمایی و روشنگری خویش مردم را به سوی حقیقت و به سوی سعادت ابدی، دلالت می نماید. چنان كه این حقیقت در اهداف همه ائمه معصومین ـ علیهم السلام ـ اعتبار شده است.
و در مورد سایر ائمه ـ علیهم السلام ـ نیز تعبیر شمس الشموس به كار رفته است، در دعای ندبه می خوانیم: «این الشموس الطالعة این الاقمار المنیرة».(3) كجایند خورشیدهای فروزان، و در مورد حضرت امیر المؤمنین علی ـ علیه السلام ـ نیز این تعبیر وجود دارد: «شمس الشموس و انیس النفوس» دلیلش این است كه وجود مقدس ائمه معصومین ـ علیهم السلام ـ شمس و خورشید هستند، زیرا ائمه ـ علیهم السلام ـ دلیل و هادی مردم به سوی كمالات و فضائل انسانی هستند یعنی آنچه كه جامعه بشری را پر فروغ می كند و اثر معنوی در حیات انسان ها قرار می دهند، همان ائمه معصومین ـ علیهم السلام ـ هستند. و این حقیقت است كه ریشه در قرآن كریم دارد كه آیه وَالشَّمْسِ وَضُحَاهَا(4).
قسم به خورشید و روشنی آن. به وجود مقدس رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ تفسیر شده است فرمود منظور از شمس شخص حضرت پیامبر اسلام ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ است.(5)
4. نتیجه آنچه كه از نظر عامه مردم معروف است، این است: كه امام رضا ـ علیه السلام ـ را به لقب شمس الشموس یاد می كند و در زیارت آن را به كار می برند. اما از نظر روایات و منابع تاریخی حضرت به این لقب شهرت چندان ندارد، و فقط در مصباح كفعمی این تعبیر آمده است كه پیش از این به آن اشاره شد. بلكه باید گفت در روایات ایشان به عالم آل محمد شهرت دارد.
اباصلت نقل كرده از اسحاق فرزند امام هفتم كه از پدرش نقل كرده كه امام ـ علیه السلام ـ به فرزندانش فرمود این برادر شما علی بن موسی، عالم آل محمد است سؤالات دینی خود را از آن بپرسید و آنچه كه برای شما می گوید آن را حفظ نمائید.(6) و هیچ تفاوت ندارد به هر كدام از این دو لقبی كه حضرت را یاد كند به یك معنا است.

پاورقی:
1. عطاردی، عزیز الله، اخبار و آثار امام رضا(ع)، بی جا، ناشر کتابخانه صدر، بی تا، ج1، ص22.
2. کفعمی، تقی الدین ابراهیم بن علی، مصباح الکفعمی، بی تا، بی جا، ص711. حسینی اصفهانی، عمادالدین، زندگانی حضرت امام علی بن موسی الرضا(ع)، چاپ دوم، بی تا، بی جا، ج2.
3. قمی، شیخ عباس، مفاتیح الجنان، قم، انتشارات آیین دانش، چاپ اول، 1384ش، ص872.
4. شمس : 1.
5. القمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، ناشر دارالکتاب للطباعة و النشر، چاپ سوم، بی تا، ج2، ص424.
6. الطبرسی، الشیخ الفضل بن حسن، اعلام الوری باعلام الهدی، ناشر موسسه آل البیت، لاحیاء التراث العربی، چاپ اول، 1417ق، ج2، ص64.

7.شیعه

8.پاسخگویی به سوالات دینی

تلخیص از منابع ذکر شده