الف: آیت الله شبیری زنجانی و آیت الله جعفر سبحانی به پرسش هایی درباره ازدواج موسوم به سفید در استفتاء شفقنا پاسخ داده اند.

*متن پرسش های و پاسخ های آیت الله شبیری زنجانی:

نظر به اینکه اخیرا عده ای از دختران و پسران تحت عنوان ازدواج سفید به همباشی پرداخته و عده ای از آنان این باور را دارند که چون طرفین رضایت دارند لذا همین رضایت قلبی کفایت از خطبه ازدواج دائم یا موقت دارد، خواهشمند است دیدگاه شرع مقدس را در این گونه موارد بیان فرمایید.

الف- آیا صرف رضایت دختر و پسر برای بودن با یکدیگر به مفهوم جاری شدن محرمیت و زوجیت است و یا خواندن خطبه عقد دائم یا موقت ضروری است؟

ب- در صورتی که جاری شدن خطبه عقد ضرورت دارد آیا این ضرورت برای زوجیت دائم است یا برای زوجیت موقت نیز خواندن خطبه ضرورت دارد و رضایت قلبی مکفی نیست؟

پاسخ الف و ب- فارغ از سایر شرایط، در ازدواج دائم و موقت، خواندن صیغه لازم است.

ج-در صورتی که خواندن خطبه به زبان عربی فصیح مقدور نباشد و زوج و زوجه بنا به دلایلی نظیر حفظ آبرو نتوانند موضوع را با دیگری در میان بگذارند آیا می توانند به زبان مادری خطبه را جاری کنند؟

ادامه »

آنچه می‌خوانید، گوشه‌ای از سیاه و سفیدِ یک زندگی است در گفت‌وگو با زوجی که چند سال است زندگی مشترک اما بدون ازدواج رسمی و ثبت شده را انتخاب کرده‌اند. «جام جم سرا» این گفت‌وگو را که در یکی از سایت‌های خبری منتشر شده فقط به قصد اطلاع‌رسانی و بدون قضاوت درباره آن، بازنشر کرده است.

ازدواج سفید، تهدید جدید نهاد خانواده در ایران است. شاید از تهدید هم باید پا را فرا‌تر گذاشت؛ کابوس هولناک نهاد خانواده. اگر تا یکی دو سال پیش از جامعه‌شناسان خانواده و از مسوولان حقوقی می‌پرسیدید مهم‌ترین آسیبی که خانواده ایرانی را تهدید می‌کند، به اتفاق از طلاق نام می‌بردند. موضوعی که با هر کیفیتی و به هر دلیلی، به هرحال در بطن خانواده اتفاق می‌افتد. هرچند که افزایش سن ازدواج و بی‌رغبتی جوانان به ازدواج هم در مراحل بعدی قرار می‌گرفت. اما دغدغه حفظ خانواده‌های تشکیل شده، ‌ از همه مهم‌تر بود.

اما در سال ۹۳، زنگ هشدار برای ازدواج سفید، به صدا درآمد؛ شیوه‌ای از زندگی که با عرف، شرع، سنت و سبک زندگی جامعه ایرانی در همه این سال‌ها و دهه‌ها و حتی قرن‌های گذشته همخوانی ندارد. هرچند که بسیاری بگویند که این موضوع آنقدر فراگیر نیست که برایش نگران بود، اما به نظر آنقدر جدی هست که معاون ساماندهی امور جوانان وزارت ورزش و جوانان، یکی از نخستین افرادی باشد که دراین‌باره هشدار می‌دهد.

ازدواج سفید درحالی در جامعه ایران دیده می‌شود که در شرع، قانون ازدواج موقت وجود دارد. قانونی مترقی که به دلیل استفاده نامناسب از آن و رواج ازدواج موقت در برخی مردان متاهل از چنین چیزی، با واکنش‌های منفی بسیاری همراه شده و ظاهرا عرف آن را نمی‌پذیرد. این درحالی است که ازدواج موقت می‌تواند جایگزینی برای ازدواج سفید باشد.

در یک سال گذشته درباره ازدواج سفید، گفتگوهای بسیاری از کار‌شناسان و مسوولان مختلف منتشر شده است. اما تاکنون از خودتان پرسیده‌اید آنهایی که تن به ازدواج سفید می‌دهند، حرفشان چیست؟ البته مشاور‌ها و آسیب‌شناسان خانواده نقل‌قول‌هایی از دلایل این افراد برای ازدواج سفید ارائه داده‌اند. اما سراغ زن و مردی رفتیم که به سبک ازدواج سفید، با هم زندگی می‌کنند. نگفتنی است که اسمی در این گفتگو-گزارش از این دو نفر نام برده نمی‌شود و فقط حرف‌های این دو نفر روایت شده؛ بدون هیچ قضاوتی درباره آن.

قرار ملاقات را در خانه‌شان می‌گذاریم. دورادور می‌شناسمشان. مرد و زنی هستند سی‌ و چندساله، فرهنگی، تحصیل‌کرده و از طبقه متوسط. می‌دانند قرار است درباره نوع زندگیشان، درباره آنچه این روز‌ها به آن «ازدواج سفید» گفته می‌شود یا خیلی‌ها از آن تعبیر همزیستی دارند و زندگی مشترک زن و مرد بدون مراحل قانونی و شرعی است، گزارش بنویسم.

ادامه »

عمید اظهار داشت: نکته مهم این است که متاسفانه بسیاری از افراد و خانواده ها با وجود خواندن صیغه محرمیت هیچ نیازی به ثبت این رابطه حتی به شکل یک سند میان خود و با حضور چند شاهد نمی‌بینند. در نتیجه زن و مرد وارد رابطه‌ای می شوند که آثار حقوقی بسیاری برای آنان به همراه دارد، اما در صورت وقوع مشکل هیچ راهی برای اثبات آن ندارند. این موضوع به ویژه در فضای سنتی حاکم بر جوامعی مانند کشور ما، می‌تواند تأثیرات جدی بر زندگی زنان جوان داشته باشد.
وی در آخر توصیه کرد: در مواردی در دوران صیغه که فرزندی به وجود می‌آید، اگرچه از لحاظ قانونی و شرعی ملحق به پدر است، اما اثبات این موضوع می‌تواند دردسرهای زیادی به همراه داشته باشد. به همین دلیل توصیه می‌شود اگر هم قرار است که عقد منقطعی (صیغه محرمیت) میان طرفین خوانده شود، با آگاهی به همه موارد حقوقی و همچنین با تنظیم سند و در حضور شاهد صورت گیرد تا از عواقب منفی آن خودداری شود.

وکیل پایه یک دادگستری اظهار داشت: تمام آن‌چه گفتیم مربوط به دوران نامزدی در زبان قانون است؛ از نظر قانون‌گزار تا زمانی که هیچ عقدی میان طرفین منعقد نشده است رابطه نامزدی محسوب می‌شود. اما وقتی صیغه نکاح جاری شود قواعد همان نکاح جاری خواهد بود. دقیقاً مهم‌ترین نکته کلیدی این است. در قانون ازدواج دو نوع است یا منقطع یا دائم.
وی تصریح کرد: ازدواج منطقع یا عقد موقت، نکاحی است که برای مدت معینی واقع شده باشد . این همان چیزی است که در عرف به آن صیغه می‌گویند. از آنجا که طبق قانون ثبت ازدواج منقطع اجباری نیست، بسیاری از خانواده ها در زمان نامزدی و به دلیل اینکه می‌خواهند دختر و پسر به هم محرم باشند، به قول خودشان صیغه محرمیت می‌خوانند، این صیغه محرمیت دقیقا همان عقد منقطعی است که در قانون از آن یاد شده است و قواعد مشخصی بر آن حاکم است.
وی افزود: صیغه یا عقد موقت، نوعی از ازدواج است که اگرچه برخی قوانین آن متفاوت از نکاح دائم است اما قواعد مشترک بسیاری هم دارد.
این وکیل همچنین گفت: مهریه نقش اساسی در این عقد دارد و حتماً باید مشخص شده باشد و در همان موقع عقد پرداخت شود. در عقد موقت زن حقی به نفقه ندارد مگر اینکه قبلاً بین آنان شرط شده باشد که مرد نفقه زن را بپردازد. همچنین در این رابطه زن و شوهر از یکدیگر ارث نمی‌برند و زن برای اجازه خروج از کشور نیاز به اذن شوهر دارد.
وی گفت: پایان دادن این عقد نیز مانند عقد دائم در دست مرد است؛ یعنی یا باید مدت پایان یابد یا اینکه مرد الباقی مدت را به زن بذل کند، مگر آنکه شرط ضمن عقد شده باشد که زن وکالت در بذل مدت داشته باشد. البته برای این پایان دادن نیازی به مراجعه به دادگاه برای این‌کار نیست و مرد می‌تواند شفاهی یا در دفترخانه‌ای که عقد موقت را ثبت کرده اند این کار را انجام دهد.

هدی عمید وکیل پایه یک دادگستری در خصوص حقوق طرفین در صیغه دوران نامزدی گفت: قانون مدنی در بخش مربوط به مسائل خانواده، از روز خواستگاری تا وقوع نکاح و یا طلاق را قانونمندکرده و منظور از خواستگاری، مطرح کردن پیشنهاد ازدواج قبل از مراسم عقد نکاح است و فاصله میان خواستگاری و اجرای مراسم عقد را دوره نامزدی گویند.
وی افزود: اگرچه هنوز در این دوران عقد نکاح واقع نشده است، اما قانون‌گزار به بررسی مسائل حقوقی این دوران نیز پرداخته است؛ بر اساس ماده ۱۰۳۵ قانون مدنی «وعده ازدواج ایجاد علقه زوجیت نمی‌کند، اگرچه تمام یا قسمتی از مهریه که بین طرفین برای موقع ازدواج مقرر گردیده پرداخته شده باشد. بنابراین هر یک از زن و مرد مادام که عقد نکاح جاری نشده می‌تواند از وصلت امتناع کند و طرف دیگر نمی‌تواند به هیچ وجه او را مجبور به ازدواج کرده و یا از جهت صرف امتناع از وصلت مطالبه خسارتی نماید»
این وکیل گفت: همچنین بر اساس همین قانون، در صورت به‌هم خوردن نامزدی، هر کدام از طرفین می‌توانند در مورد بازگشت هدایایی که خود یا والدین شان به طرف مقابل داده‌، درخواست کند و اگر آن هدایا موجود نباشد، باید قیمت آ‌‌ن‌ها پرداخت شود.
عمید گفت: مورد دیگری که در قانون به آن اشاره شده است این است که هرکدام از طرفین می تواند درخواست گواهی صحت و سلامت در خصوص بیماری‌های مسری کند.

سعید عزیزی کارشناس مذهبی در خصوص ضرورت صیغه گفت: در دوران نامزدی صیغه محرمیت باید از نوع مشروط باشد. یعنی زمانی‌که دو طرف (دختر و پسر) بعد از چند جلسه آشنایی به این نتیجه رسیدند که مناسب ازدواج با یکدیگر هستند و خواستگاری رسمی انجام شد، بعد از آن برای یک دوره حداکثر دوماهه به‌هم محرم شوند به شرطی که این محرمیت تنها در حد صحبت کردن و دست دادن باشد و نه بیشتر.

وی گفت: این محرمیت برای آشنایی بهتر طرفین از یکدیگر بسیار مناسب است. زیرا تمام زوایای شخصیتی فرد که پنهان مانده بود آشکار می‌شود. با محرم شدن زوجین نوع گویش،رفت و آمد و برخورد اجتماعی به‌طور نزدیک مشخص می‌شود.
این استاد علوم قرآنی و عرفان افزود: در این دوران اگرچه اسم افراد در شناسنامه هم نیست لیکن به نوعی ازدواج آن‌ها با این صیغه تثبیت می شود. اگر در این زمان به دلایلی ازدواج برهم بخورد باز هم خیلی بهتر است از اینکه پس از عقد رسمی این مشکل به وجود بیاید. بر این اساس صیغه محرمیت در دوران نامزدی یکی از واجبات ازدواج است.
عزیزی با بیان اینکه صیغه محرمیت زمانی باید صورت گیرد که ۹۰درصد از ازدواج مطمئن باشیم، اظهار داشت: نخستین مرحله از ازدواج بحث معارفه است که پس از چند جلسه درصورت موافقت به «بله برون» ختم می‌شود؛ زمانی که کار تقریباً به اتمام رسیده و دو طرف درحال آماده شدن برای عقد دائم هستند، صیغه محرمیت انجام می‌شود.
این کارشناس دینی گفت: گاهی ممکن است در این مرحله مواردی پیش بیاید که ازدواج را برهم بزند و این امر طبیعی است و اگر صیغه مشروط باشد هیچ آسیبی به دختر وارد نخواهد شد. البته صحبت ما در رابطه با خانواده‌های مذهبی است ودر مورد خانواده‌های غیر مذهبی این مسائل رعایت نمی‌شود.
وی ادامه داد: این صیغه شرایطی دارد؛ باید درحضور جمع و توسط فردی مؤمن قرائت شود و برای دختر مهریه تعیین شود. صیغه‌ای که دو طرف خود بخوانند صحیح نیست و حق دختر در آن ضایع می‌شود. در زمان اجرای صیغه مشروط پدر دختر باید قید کند که صیغه مشروط است. در این حالت محرمیت تنها در حد روابط عادی جائز است و نباید فراتر رود. اگر فراتر باشد گناه محسوب می‌شود زیرا اذن پدر مهم است و پدر صیغه را مشروط کرده است. پس صیغه محرمیت در دوران نامزدی واجب است لیکن توصیه می‌شود از نوع مشروط باشد.