از دیدگاه اسلام مساله دعا و درخواست انسان از خداوند از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. در قرآن آیات بسیاری در مورد دعا وجود دارد : ادعونی استجب لکم – ادعوا ربکم تضرعا و خفیة – ادعوه خوفا و طمعا و… از معصومین (علیهم السلام) نیز تشویق و ترغیب زیادی در مورد دعا وارد شده، اضافه بر این که دعاهای نورانی بسیاری از آنان نقل شده است.

در مورد آداب و شرایط دعا نیز تالیفاتی در خصوص این موضوع از ناحیه علمای شیعه نگاشته شده است که یکی از بهترین آنها کتاب عدة الداعی تالیف ابن فهد حلی از علمای بزرگ شیعه در قرن نهم است که خوشبختانه این کتاب ترجمه نیز شده است.
یکی از مهمترین گنجینه های دعا که از اهل بیت (علیهم السلام) وارد شده، صحیفه سجادیه است که به تعبیر امام راحل (ره) در وصیتنامه سیاسی - الهی خویش ، ما شیعیان به آن افتخار می کنیم.
از میان ادعیه صحیفه سجادیه (که دارای 54 دعا است) دعای بیستم آن به نام دعای مکارم الاخلاق مشهور است ( در آخر مفاتیح الجنان نیز این دعا نقل شده است) این دعا دارای مضامین اخلاقی بسیار بلندی است.
ملاحظه بیانات مقام معظم رهبری بیانگر این است که ایشان به این دعای مکارم الاخلاق عنایت زیادی دارند و در مواردی متعددی در سخنانشان، جملاتی از آن را نقل و به فقراتی از آن استشهاد نموده اند که ما مواردی را در اینجا ذکر می کنیم:
شما واقعاً مى‏بينيد كه اين ظرافتها، چقدر در ذهن و زبان ائمه‏ى بزرگوار ما وجود داشته است. در دعاى مكارم‏ الاخلاق‏ مى‏خوانيد: خدايا! به من عزت بده، به من جاه بده؛ ولى «لا تبتليني بالكبر» ؛ من را مبتلاى به غرور نكن. من را به عبادت موفق بكن؛ ولى مبتلاى به عجب نكن. يعنى حتّى در اثناى عبادت، اين دوراهى هست‏ ( تاریخ سخنرانی 14/9/69)
مبادا به چشم كبر نگاه كنيد؛ اين شأن شما را پايين مى‏آورد. ما تا توجه پيدا كرديم كه از اين برادرى كه اينجا پهلوى ما نشسته، بهتر هستيم، به مجردى كه اين احساس پيدا شد، او همان جايى كه هست، هست؛ ولى ما از او تنزل مى‏كنيم و پايين مى‏رويم؛ «و لا ترفعنى في النّاس درجه الّا حططتنى عند نفسى مثلها» در دعاى مكارم‏ الاخلاق‏ مى‏خوانيم: خدايا! من را در چشم مردم يك درجه رفعت مبخش، مگر اينكه به همان اندازه‏ى يك درجه، در چشم خودم من را تنزل بدهى. اين خوب است. اگر شما يك درجه بالا رفتيد، بايد در پيش خودتان يك درجه پايين بياييد. اين مى‏شود كمال‏. ( تاریخ سخنرانی :27/6/70)
يك ملت، وقتى منشأ همه‏ى مفاسد خواهد شد كه اخلاق او خراب شود. اين را امام سجّاد عليه الصّلاة و السّلام، در چهره‏ى جامعه‏ى اسلامى تفحّص كرد، و كمر بست به اينكه اين چهره را از اين زشتى پاك كند و اخلاق را نيكو گرداند. لذا، دعاى «مكارم‏ الاخلاق‏» دعاست؛ اما درس است. «صحيفه‏ى سجاديه» دعاست؛ اما درس است. من به شما جوانان توصيه مى‏كنم كه برويد «صحيفه‏ى سجاديه» را بخوانيد و در آن تدبّر كنيد. خواندنِ بى‏توجّه و بى‏تدبّر كافى نيست. با تدبّر خواهيد ديد كه هريك از دعاهاى اين «صحيفه‏ى سجاديه» و همين دعاى «مكارم الاخلاق»، يك كتاب درس زندگى و درس اخلاق است.( تاریخ سخنرانی (23/4/72)
‏دعاى «مكارم‏ الاخلاق‏» كه حقيقتاً هر فقره و جمله از آن، يك معرفت بزرگ است، براى انسان مؤمن يك درس زندگى است. جا دارد كسانى كه اهل مطالعه و تدبّر يا اهل دعا و تضرّع هستند، با دعاى «مكارم‏ الاخلاق‏» انس بگيرند و آشنا شوند. در اوايل اين دعا، چند جمله هست كه خوب و بد را در مقابل هم قرار مى‏دهد. مثلًا «و اجر للنّاس على يديّ الخير …» يعنى خدايا، كار خير را براى مردم، بر دستان من جارى كن. اين، كارِ خوب. بعد بلافاصله مى‏فرمايد: «… و لا تمحقه بالمنّ.» يعنى اين كار نيك را با منّت‏گذارى بر كسانى كه برايشان كار نيكى انجام گرفته است، ضايع مكن. «بايد» عبارت است از كار خير كردن براى مردم. «نبايد» همان منّت گذاشتن است. يا عرض مى‏كند كه «و هب لي معالى الاخلاق»؛ اخلاق برجسته و والا به من عنايت كن. اما «و اعصمنى من الفخر»؛ مرا دچار افتخار مكن، كه مباهات و افتخار كنم و بگويم بله؛ من فلان اخلاق نيك را دارم. البته در جمله‏اى قبل از اين جملات مى‏گويد: «و أعزّني و لا تبتلينّى بالكبر»؛ مرا عزّت ببخش، اما تكبّر نبخش (تاریخ سخنرانی 3/1/74)