کمال گرایی؛ محوری ترین نیاز انسان

«کمال گرایی» محور تمامی ابعاد وجودی انسان است و بر تمامی ویژگی های جسمانی و درونی وی سایه افکنده است. فطرت و سرشت انسان بر پایه این نیاز اصیل نهاده شده است و هدف از آفرینش انسان و ارسال انبیا علیهم السلام نیز تحقّق همین گرایش است و درست به همین دلیل، اگر روان شناسی از این مسأله غفلت ورزد و بر پایه یک انسان شناسی غلط بنا گردد، در واقع، نه انسان را شناخته است و نه روان انسان را، و درست به همین دلیل است که شناخت بهنجاری و نابهنجاری و ملاک های آن ها نیز بر شناخت صحیح این محوری ترین نیاز انسان مبتنی است. از این رو، برای تدوین ملاک های بهنجاری و نابهنجاری از نقطه نظر اسلام، با تفصیل بیش تر به بحث کمال گرایی نظر می شود:

تمام موجودات زنده، اعم از گیاه، حیوان و انسان، استعدادهای متراکمی دارند که زمینه ها و شرایط مساعد، موجب بروز و ظهور و به فعلیت رسیدن آن نیروهای نهفته می شود و با به فعلیت رسیدن آن ها، انسان ها واجد چیزی می شوند که پیش از آن فاقد آن بوده اند، این کمال انسانی با کمال حیوان و گیاه تفاوتی عمده دارد. کمال نهایی انسان به طور کلی با سنخ کمال گیاه و حیوان متفاوت است و در واقع، انسان سیر خویش را با آگاهی و اختیار برمی گزیند و در حیوان و گیاه، چنین امتیازی وجود ندارد. البته باید این نکته را نیز متذکر شد که هرگونه از قوّه به فعلیت رسیدنی کمال نیست، بلکه «کمال» صفتی وجودی است که حاکی از دارایی و غنای حقیقی یک موجود در مقایسه با موجود دیگر است و موجود کامل اگر از نعمت درک و شعور برخوردار باشد از داشتن آن کمال لذت می برد.

پس از آن که معلوم شد کمال هر موجود و از جمله انسان در عینیت یافتن و ظهور تمام استعدادهای نوعی اوست، تمام سخن در این است که آن استعداد و زمینه های نهفته در انسان برای کمال چیست؟ به عبارت دیگر، آن مقصد حقیقی که هر انسان طبق فطرت الهی طالب آن است و تمام فعالیت های او برای رسیدن به آن مرحله صورت می پذیرد و کمال واقعی و نهایی انسان تلقّی می شود، کدام است؟

ادامه مطلب :

فیلسوفان و همچنین نظریه پردازان «روان شناسی کمال»، هر یک این کمال را به گونه ای متفاوت تعریف کرده و براساس آن، مکتب فکری خویش را بنا نهاده اند، در این جا، این نکته نیز باید گوشزد گردد که هر آنچه به خودی خود (بنفسه) در شمار کمال های انسانی تلقی نگردد، در واقع، خواسته فطری انسان محسوب نمی گردد؛ و مشترک بین انسان و حیوان است. شکوفا شدن چنین استعدادهایی به معنای تکامل انسان در بعد حیوانی اوست. در این مرحله، استعدادها و زمینه های حیوانی او به فعلیت رسیده و چنین استعدادهایی محدود، زودگذر و ناپایدارند و با هویت حقیقی انسان یعنی روح فناناپذیر، جاودانه طلب و سیری ناپذیر انسان سازگاری ندارند. انسانیت انسان زمانی شکوفا می شود که او به لذت بی پایان ناب و خالص و بدون مزاحم و محدودیت دست یابد. البته چنین نیازها، انگیزه ها و رفتارهایی زمانی که در راستای دست یابی به هدف نهایی قرار گیرند هویت انسانی به خود گرفته و با فطرت کمال جوی انسان سازگارند و البته می توان آن ها را به عنوان اهدف مقدّماتی و میانی نسبت به هدف نهایی در نظر گرفت. بنابراین، باید گفت: اهداف مقدّماتی و میانی به میزانی ارزشمند هستند که زمینه تحقّق و شکوفایی کمال بی پایان و جاودانه انسان را فراهم سازند و مقدّمه دست یابی به کمال نهایی باشند و صرف نظر از این ارزش واسطه ای، دارای ارزش دیگری نیستند.

نزدیک شدن به خدا (قرب الی الله)

«کمال حقیقی انسان، همان مقام قرب پروردگار می باشد و سایر کمالات بدنی و روحی، همه مقدّمه و ابزار رسیدن به چنین مقامی هستند که باید به اندازه تأثیرشان در رسیدن به کمال حقیقی، مورد بهره برداری قرار گیرند و هیچ کدام، حتی عالی ترین و لطیف ترین آن ها از کمالات اصیل انسانی به حساب نمی آیند، گرچه از امتیازات انسان باشند و در سایر حیوانات یافته نشوند؛ و به عبارت دیگر، هنگامی انسان حقیقتا و بالفعل انسان می شود و پا از مرتبه حیوانات فراتر می نهد که در راه تقرّب به سوی پروردگار، قدم بردارد… [و در غیر این صورت [به طور کلی سقوط کرده و در شمار حیوانات و یا پست تر از آن ها می شود.»(4) در صورتی که انسان به قرب الهی برسد، مقامی یافته است که قرآن کریم از آن با تعبیرهای ذیل یاد می کند:

1. فوز عظیم (کام یابی بزرگ): «و من یُطع الله و رسوله فقد فاز فوزا عظیما» (احزاب: 271)؛ هر کس از خدا و رسولش فرمان بری کند، حقیقتا به کام یابی بزرگ دست یافته است.

2. فلاح (رستگاری): «اولئک علی هدیً من ربّهم و اولئک هم المفلحون» (بقره: 5)؛ مؤمنان واقعی برخوردار از هدایتی سترگ از سوی خداوندگارشان هستند و آنان رستگارانند.

3. سعادت (خوش بختی): «و امّا الّذین سعدوا ففی الجنّة خالدین فیها» (هود: 108)؛ و اما کسانی که خوش بخت شدند، در بهشت جاودانه خواهند بود.

ادامه دارد ……

پی نوشت ها در قسمت آخر ارائه می گردد .

منبع : پایگاه اطلاع رسانی حوزه