حلم به معناى نگهدارى نفس و طبع از هیجان غضب است. حلم هم چنین در کاربردهای عربی و قرآنی به معناى عقل نیز آمده است. تفسیر آن به عقل، در حقیقت از این جهت است که مسبَّب عقل و از دستاوردهاى آن است.( مفردات الفاظ قرآن کریم، راغب اصفهانی، ص ۲۵۳، «حلم».) پس کسی که حلم می ورزد و نفس خود را نگه می دارد و اجازه نمی دهد تا هیجاناتی چون غضب او را از حالت طبیعی خارج سازد، در حقیقت خودش را تحت مدیریت عقل قرار داده و اجازه نداده تا عواطف و احساسات و هواهای نفسانی مهار نفس را در دست گیرد.

با نگاهی به معنای لغوی صبر و حلم می توان گفت که هر دو به یک معنا است؛ زیرا حبس و حفظ و نگه داری در هر دو مفهوم اصلی معنای لغوی را تشکیل می دهد. البته تفاوت هایی میان صبر و حلم دیده می شود؛ زیرا صبر همان حبس و نگه داری در سطح عادی و حلم در سطح بالاتر است. از همین روست که در ادبیات فارسی صبر را به تاب آوردن و حلم را به بردباری تعبیر کرده اند؛ زیرا بردبار کسی است که بار اضافی را نیز بر می دارد و آستانه تحمل او بیش از حالت عادی و طبیعی است. از همین روست که انسان حلیم را همان انسان عاقل دانسته اند که بسیار سخت و خشک رفتار می کند و عواطف و احساسات کم ترین تاثیر را بر او دارد.

بر اساس روایات، حلم سطح عالی و برتر صبر است؛ زیرا صبر همانند دیگر حالات نفسانی دارای مراتب و درجات شدت و ضعف است. خداوند در آیات قرآنی حضرت ابراهیم(ع) را که پس از آزمون های سخت به مقامات بلند دست یافته، به عنوان حلیم و بردبار می ستاید.(توبه، آیه ۱۱۴؛ هود، آیه ۷۵) این صفت برای پیامبران صالح که با مشکلات سخت تبلیغ مواجه بودند مطرح شده است.(هود، آیات ۷۵ و ۸۷؛ صافات، آیه ۱۰۱)

خداوند در آیات قرآنی خودش را به نام و صفت حلیم ستوده و نامیده است.( بقره ، آیات ۲۲۵ و ۲۳۵ و ۲۶۳ ؛ آل عمران، آیه ۱۵۵ ؛ نساء ، آیه ۱۲ ؛ مائده ، آیه ۱۰۱ ؛ توبه، آیه ۱۱۴ ؛ حج ، آیه ۵۹ ؛ اسراء ، آیه ۴۴ ؛ احزاب ، آیه ۵۱ ؛ فاطر ، آیه ۴۱ ؛ تغابن ، آیه ۱۷) به نظر می رسد که این صفت و اسم در خداوند به معناى مهلت دادن و شتاب نکردن بر عقوبت نسبت به گناه است.( روح الارواح فى شرح اسماء الملک الفتّاح، ص ۲۸۰؛ مجمع البیان، ج ۱ ـ ۲، ص ۵۶۹)