اعمالی چون روزه، حج، دعا، تسبیح و مانند آن داخل در معنای عرفی عبادت است. این معنای عبادت از دیگر معانی آن محدودتر است. معنای عرفی عبادت، به همان اندازه که به معنای فقهی عبادت نزدیک است، از معنای عام و فراگیر قرآنی آن دور است; با در نظر گرفتن معنای فقهی واجباتی مانند زکات و خمس عبادت است، چون قصد تقرب در آنها شرط است; ولی معنای عرفی این امور را در بر نمی گیرد.

معصومان: گاه عبادت را در معنای عرفی آن استعمال کرده اند. زیرا مصداق بارز کلمه عبادت در بین مردم معنای عرفی است.

در پایان به این نکته اشاره می کنیم که چه چیز سبب شد معنای عبادت اسلامی با آن گستردگی اش، در ذهن مسلمانان جای خود را به معنای محدود و ناکارآمد عرفی بدهد. اگر نگاهی، هرچند اجمالی، به تاریخ تفکر در جهان اسلام بیفکنیم، در می یابیم که علت این امر به دوران انحطاط فکری مسلمانان باز می گردد. در پی این سقوط، بسیاری از مفاهیم اصیل و بلند اسلامی از ذهن مردم زدوده شد و جای آن را مفاهیم خشک و محدود و نیز مفاهیم فرهنگهای دیگری مانند غرب پر کرد که با فرهنگ اصیل اسلامی سر ناسازگاری داشت.

استعمارگران و همدستانشان همه کوشش خود را به کار بردند تا مفاهیم اصیل دینی را تحریف کنند و به انواع زواید بیالایند. اینان در کشورهای تحت سلطه خود برنامه های تربیتی مسموم و غلط را پیاده کردند و از طریق رسانه های گروهی در القای مفاهیم دست خورده و تحریف شده بسیار کوشیدند.

دشمنان پی برده بودند که می توان با سوء استفاده از ویژگی معنای عرفی عبادت تا حدی مسلمانان را از مبارزه با خود منصرف کنند. آنها همواره در گوش مسلمانان زمزمه می کردند: «اگر اسلام شما را به عبادت خداوند فرا خوانده و عبادت همان انجام عبادات اسلامی است، پس وظیفه ای جز این ندارید که در سایه آزادیی، که ما برایتان به ارمغان آورده ایم، با خیالی آسوده به عبادت بپردازید; روزه بگیرید، حج بروید، نماز بخوانید، قرآن تلاوت کنید. شما را چه شده است که رابطه آرام و بی درد سر خود با خداوند را رها کرده اید و با وارد کردن دینتان به کسب و کار، زندگی روزمره و رویارویی با ما، آن را از حیات و حرکت انداخته اید. این وضع شما را به آنچه خداوند می خواهد (عبادت او) نمی رساند و از هدف بلندی که دین اسلام ترسیم کرده، باز می دارد.»

این نمونه ای از توطئه استعمارگران است. اینک پرسش ما این است: تا کی ما مسلمانان باید آب به آسیاب تحریف دشمنانمان بریزیم و مفهوم اصیل و ریشه دار عبادت اسلامی را، که همان عبادت خداوند همراه با دمیدن روح حیات در امت اسلامی، بر اساس هدایت و قانون الهی است، از مرتبه اش به زیر بکشیم و آن را در عرصه های دور از زندگی در بند کنیم. گویا ما و دشمنان استعمارگر این سخن خداوند (آیه 105 سوره نساء) را فراموش کرده ایم که می فرماید: «انا انزلنا الیک الکتاب بالحق لتحکم بین الناس »; ما این کتاب را به حق بر تو نازل کردیم تا بدان سان که خداوند به تو آموخته است در میان مردم داوری کنی.

ادامه مطلب :

خداوند به پیامبرش نفرمود ما این کتاب را بر تو نازل کردیم تا تو و پیروانت از واقعیت زندگی بگریزید، در فضایی آسوده زندگی و این گونه خداوند را عبادت کنید.

اگر دعوت رسول خدا(ص) که می فرمود: «خداوند را عبادت کنید»، همان چیزی بود که این استعمارگران می گویند. پیروانش را گوشه ای گرد می آورد تا راحت زندگی بکنند و اصلا به این نیندیشند که خداوند بارها به جهاد و مبارزه امر فرموده است.

آری، در فرهنگ دینی ما، عبادت به معنای نماز و روزه و … همراه با جنگ و جهاد و کوشش برای در انداختن طرحی نو در همه شؤون زندگی است.

احکام اسلام، از آن جهت که عبادتند، اندک تفاوتی با هم ندارند. احکام توزیع ثروت، احکام جهاد، احکام نماز، احکام روزه، احکام مستحبات و … همه احکامی برای برقراری صلح و سعادت در زندگی بشر است. مسلمانان همه اینها را با جان و دل می پذیرند و عمل می کنند و معبودی راستین و حقیقی را می پرستند تا در مسیر تکامل به عالی ترین مراتب انسانیت دست یابند.

این از زیبایی های حکمت خداوند است که واجبات تعبدی را گوناگون قرار داده است; برای مثال نماز عملی است فروتنانه و تربیتی، روزه خودداری و دست شستن از خواسته ها نفس را به انسان می آموزد، حج آدمی را به سیر در آفاق و انفس خانه خدا می برد، خمس و صدقات با مال و ثروت ارتباط دارد و غسل و وضو اعمالی برای پاکی است … این همه یادآور این نکته است که خداوند اراده کرده است، انسان در همه کارهایش حالت توجه به پروردگارش را حفظ کند و آنچه می کند خالصانه برای او باشد.

 این نوشته، ترجمه بخش کوتاهی از کتاب «فلسفة الصلاة » نوشته محقق ارجمند «علی کورانی » است. با این امید که ترجمه تمام این کتاب بزودی در دسترس علاقه مندان قرار بگیرد.