شهامت و شجاعت امام حسن(ع)، از احتجاجات و مفاخراتش معلوم است و در دوران حیات خود نیز غالب اوقات در محاربات اسلامی شرکت داشته است؛ مع الوصف، عده ای کوتاه فکر و بی اطلاع، به علت اینکه او با معاویه صلح نموده است، او را از صحنه پیکار و میدان کارزار خارج نموده اند. در حالی که شرکت او در جنگ های اسلامی که مورد تأیید کلیه مورخان است، خود گواه شجاعت اوست. امام حسن(ع) در فتح قسمتی از منطقه (گیلان و مازندران) و همچنین در تسخیر شام و افریقا، سمت فرماندهی نیروها را بر عهده داشت و موقع قتل عثمان نیز در مقابل شورش گران، با کمال خونسردی و شهامت، به دستور علی(ع) از عثمان دفاع نمود. او فرزند همان علی(ع)، شیر بیشه شجاعت است که در زمان خلافت پدرش در جنگ های جمل و صفین و نهروان شرکت داشت و رموز و فنون جنگ را تحت نظر مستقیم پدرش فرا گرفته بود.[41]

بسیاری از مردم معتقدند که روح مناعت هاشمی که همواره چون عقابی بلند پرواز، قله های مرتفع را به زیر پا دارد، با رفتار حسین(ع) متناسب تر است تا رفتار حسن(ع)، و این یک نگرش ابتدایی و سطحی و دور از عمق و دقت است. حسن(ع) نیز در دیگر موقعیت ها و صحنه های زندگی اش، همان هاشمی شکوهمند و بلندپروازی بود که در افتخارات، هم پا و هم طراز پدر و برادر خود محسوب می شد و این هر سه، نمونه کامل و مثال عالی مصلحان مسلکی تاریخ بودند و آن گاه هر یک از ایشان جهادی و رسالتی و نقشی مخصوص خود داشت که از اعماق شرایط موجود و اوضاع و احوال او سرچشمه می گرفت و هر یک در جای خود چه از لحاظ شکل جهاد و چه از لحاظ شکوه و مجد و چه از لحاظ پی گیری حق از دست رفته و غصب شده، عملی مبتکرانه و بی سابقه بود.

l نوشیدن جام شهادت در موقعیت امام حسین(ع) و حفظ سرمایه زندگی به وسیله صلح در موقعیت امام حسن(ع)، به عنوان دو نقشه و دو وسیله برای جاودان داشتن مکتب و محکوم ساختن خصم، تنها راه حل های منطقی و عاقلانه ای بودند که با توجه به مشکلات هر یک از دو موقعیت، از آنها گریزی نبود و جز آنها، راه دیگری وجود نداشت. هر یک از این دو راه، در ظرف خود برترین وسیله تقرب به خدا و امتثال فرمان او بود؛ هرچند که از لحاظ دنیوی، چیزی جز محرومیت به همراه نداشت و باز هر یک، پیروزی حتمی و قاطعی بود که در طی تاریخ جلوه خود را آشکار ساخت گرچه در حین وقوع جز محرومیت و از دست دادن قدرت مظهری نداشت.[42]

به کوشش: میثم امانی

[41]. فضل الله کمپانی، حسن کیست؟، صص 61 ـ 62.

[42]. صلح امام حسن(ع)، صص 511 ـ 512.