مطابق قانون جمهوری اسلامی ایران که برگرفته از شرع مقدس اسلام (اعم از آیات قرآن، روایت و نیز سیره اهل البیت علیهم السلام) است، زن دو وظیفه در مقابل همسر بر عهده دارد: تمکین و کسب اجازه برای خروج از منزل. تمکین دو معنا دارد: معنای خاص یعنی زن روابط جنسی با شوهر را به طور متعارف بپذیرد و جز در مواردی که مانع موجهی (شرعی یا عقلی مانند بیماری) داشته باشد از برقراری رابطه جنسی، سرباز نزند. تمکین به معنای عام هم یعنی زن وظایف خود نسبت به شوهر انجام دهد و از او در حدود متعارف و قانون اطاعت کند و ریاست شوهر را در خانواده بپذیرد. اجازه خروج از منزل هم در راستای وظیفه تمکین به ویژه تمکین خاص است. اگر زنی این وظایف را انجام ندهد، نشوز کرده و ناشزه محسوب می‌شود. امام خمینی (ره) در کتاب تحریرالوسیله که کتاب مربوط به فتاوا و احکام شرعی ایشان است، در این مورد آورده اند: لا یتحقق النشوز بترک طاعته فیما لیست بواجبة علیها، فلو امتنعت من خدمات البیت و حوائجه التی لا تتعلق بالاستمتاع من الکنس أو الخیاطة أو الطبخ أو غیر ذلک حتى سقی الماء و تمهید الفراش لم یتحقق النشوز. یعنی: نشوز در زن (که عبارت است از خروج او از اطاعت شوهر در اموری که بر زن واجب است) به واسطه ترک کارهایی که انجام آن‌ها بر زن واجب نیست تحقق نمی‌یابد؛ پس اگر زن از انجام امور منزل و حوائج مرد که به امور جنسی بین آن‌ها ارتباط ندارد، از قبیل جارو کردن یا خیاطى یا غذا پختن یا غیر این‌ها، حتى دادن آب (به دست شوهر) و پهن کردن رختخواب، خوددارى نماید، نشوز تحقق پیدا نمى‌کند. (ج 2، کتاب النکاح، القول فی النشوز) بنابر این معلوم می‌گردد که به فتوای امام خمینی (ره) انجام هیچ یک از کارهای منزل واجب شرعی زنان نیست و مرد در این باره و نسبت به این امور حق فرمان به زن ندارد. زن به ازای تمکین در مقابل همسر، واجب النفقه می‌شود و اگر زن ناشزه نباشد، بر مرد واجب است که نفقه زن را پرداخت کند. علاوه بر آن در قانون مدنی خانواده دیده شده است که اگر زن و مرد از هم طلاق بگیرند، مرد موظف باشد.بخشی از امکانات و مالی را که در زندگی فراهم آورده اند به زن بپردازد. زیرا کار کردن خانم در خانه (نظافت، پخت و پز، خیاطی، مهمانداری و …) وظیفه زن نبوده و از حاصل تلاش او این زندگی فراهم شده است.

ادامه مطلب :

اگر بخواهیم از باب« قانون» زندگی زناشویی و خانوادگی را اداره کنیم، شوهر نمی تواند زن را وادار به انجام کارهای خانه کند اما این قانون است و نه اخلاق. چنانکه مرد هم می‌تواند در مواردی سخت گیری بی جا کند یا از خرید برخی چیزها خودداری کند، مثلا برای مجلس عروسی ، لباس ویژه نخرد! قانون وقتی کاربرد دارد که یکی از طرفین از انجام وظایف خود، سرباز بزند یا با زورگویی بخواهد که دیگری را وادار به انجام کارهایی بکند اما اساس زندگی مشترک بر اخلاق است. این که دو نفر زیر یک سقف زندگی می‌کنند و اخلاق حکم می‌کند که هر یک به قدر توان باری را بردارد.
تقسیم کاری حضرت رسول اکرم (ص) در بین حضرت علی و حضرت زهرا علیهما السلام (مطابق با روایت) انجام دادند بر همین اساس بود. ایشان کارهای درون خانه را به حضرت زهرا سپردند و کارهای بیرون را به حضرت علی. یعنی برای داشتن یک زندگی خوب و خوشبخت، نمی‌توان فقط از« حقوق »کمک گرفت. مواد قانونی و حقوقی تنها در محکمه می‌توانند که چاره ساز باشند. اساس یک زندگی خوشبخت بر اخلاق است. اخلاق حکم می‌کند که اگر مرد برای خانواده تلاش می‌کند، زن هم در داخل منزل اموری را برعهده بگیرد. یعنی زن و مرد یاور و همراه هم باشند.
اگر در قالب آیات و روایات هم پاسخ به این سوال را جستجو کنیم به مجموعه‌ای از احادیث می‌رسیم که به عنوان نمونه تعدادی را ذکر می‌کنیم:
حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام می‌فرمایند: «خدای تعالی جهاد را بر مردان و زنان واجب فرمود. پس جهاد مرد به این است که از بذل جان و مال تا سرحد شهادت و کشته شدن در راه خدا دریغ نکند و جهاد زن به آن است که در برابر تندی و آزار شوهر و غیرت او بردباری کند.»
امام محمد باقر علیه السلام فرموده اند: به راستی که خداوند عزوجل بر زنان و مردان جهاد را واجب کرده است اما جهاد مردان آن است که (برای حفظ دین و مملکت) مال و خون خود را بذل کنند تا در راه خدا کشته شوند و اما جهاد زن آن است که در مقابل دشواری های زندگی همسرش صبر کند.
از امام باقر علیه السلام روایت شده، زنی نزد رسول اکرم صلی الله علیه و آله آمد و عرض کرد: ای رسول خدا! حق مرد بر زن چیست؟ حضرت صلی الله علیه و آله فرمود: این که او را اطاعت کند و سرپیچی نکند و از خانه چیزی را بدون اجازه او تصدق ندهد و بی اجازه او روزه مستحبی نگیرد و در هر حال در امر زناشویی او را ممانعت نکند و از منزل خارج نشود مگر به اذن و اجازه او و اگر بدون اجازه او از خانه خارج شود، ملائکه آسمان و زمین و فرشته های غضب و رحمت او را لعنت می‌کنند تا وقتی که به منزل برگردد.
حضرت امیرالمومنین علی علیه السلام فرمود: روزی رسول خدا صلی الله علیه و آله بر ما در منزل وارد شد. فاطمه علیها السلام نزدیک دیگ غذا نشسته بود و من هم برایش عدس تمیز می‌کردم. آن حضرت مرا با لقب ابالحسن می‌خواندند، عرض کردم : بفرمایید. اظهار داشتند: بشنو از من آنچه را که به دستور پروردگارم می‌گویم! هیچ مردی نیست که در کارهای منزل به همسرش کمک کند ، مگر این که پاداش او به هر تار مویی که بر بدنش روییده باشد، ثواب یک سال عبادتی است که تمام روزهایش را روزه گرفته و تمام شب هایش را به عبادت ایستاده، شب زنده داری کرده باشد و خداوند به او ثوابی می‌بخشد که به انبیای صابر خود مثل حضرت داوود و یعقوب و عیسی علیهم السلام بخشیده باشد.
ای علی! کسی که در کارهای خانه به همسر خود بدون سرکشی و دلتنگی و تکبر خدمت نماید، پروردگار اسمش را در دفتر شهدا ثبت می‌کند و برایش به هر روز و شبی ثواب هزار شهید و به هر قدمی که بر می‌دارد به آن مرد ثواب حج و عمره می‌دهد و به هر قطره ای که از بدنش عرق بیاید یک خانه در بهشت برایش منظور می‌نماید.
ای علی! یک ساعت خدمت کردن به همسر در کارهای خانه بهتر از عبادت هزار سال و هزار حج و هزار عمره و بهتر از آزادی هزار بنده در راه خدا و هزار جنگ در راه دین و عیادت از هزار مریض و هزار نماز جمعه و هزار تشییع جنازه و هزار گرسنه ای که برای رضای خداوند رحمان سیر گردد و هزار برهنه را پوشاند و هزار اسب در راه پروردگار دادن و برایش بهتر از هزار دینار به مستمندان صدقه دادن و بهتر از تلاوت تورات و انجیل و زبور و قرآن است و بهتر از آزاد کردن هزار اسیر و بخشیدن هزار شتر به فقراست و چنین مرد خدمتکار به همسر، از دنیا بیرون نمی رود مگر این که جایگاه خوب خود را در بهشت ببیند.
ای علی! کسی که روگردانی و تکبر نکند در خدمت به همسرش بدون حساب وارد بهشت می‌شود.
ای علی! خدمت به همسر کفاره (پاک کننده) گناهان کبیره است و خاموش کننده آتش خشم پروردگار جبار و صداق ازدواج با حورالعین و این خدمت موجب زیادی خوبی ها و علو مقام است.
ای علی! خدمتکار همسر نمی شود مگر شخص صدیق و درستکار و یا شهید و یا مردی که خداوند متعال خیر دنیا و آخرت را برایش خواسته باشد.
رسول خدا (ص) فرمود: هر چه ایمان انسان کامل تر باشد به‏ همسرش بیشتر اظهار محبت می‌نماید.
و نیز فرمودند: هر زنی که شوهرش را با زبان اذیت کند از او هیچ توبه و فدیه و حسنه ای قبول نمی شود تا این که شوهر از حق او راضی شود ، اگرچه روزها روزه بدارد و شب ها را در عبادت باشد بنده ها آزاد کند و اسب های نیکو در راه خدا برای جهاد بدهد پس او اول کسی ست که وارد آتش می‌شود و همچنین است مردی که نسبت به زنش ظالم و ناسازگار باشد.
از اسماء بيت‌ يزيد كه‌ زني‌ انصاري‌ است‌ نقل‌ ميكند كه‌ او (اسماء) نزد پيغمبر اكرم‌ صلّي‌ الله‌ عليه‌ وآله‌ وسلّم‌ كه‌ در ميان‌ اصحاب‌ خود نشسته‌ بودند آمد و گفت‌: پدر و مادرم‌ فداي‌ تو باد. من‌ نماينده‌ و فرستاده‌ زنان‌ نزد شمايم‌، و بدان‌ ـ اي‌ جان‌ من‌ فداي‌ تو ـ كه‌ هيچ‌ زني‌ در شرق‌ و غرب‌ عالم‌ از آمدن‌ من‌ به‌ نزد شما مطّلع‌ نشد جز اينكه‌ بعقيده‌ من‌ بود.همانا خداوند ترا براي‌ مردان‌ و زنان‌ بحقّ برانگيخت‌ و ما همگان‌ بتو و خداي‌ فرستنده‌ تو ايمان‌ آورديم‌. و ما طايفه‌ زنان‌ خانه‌نشين‌ و محدود و پاسدار خانه‌هاي‌ شما و محلّ تلذّذات‌ جسماني‌ شما و حامله‌ بفرزندان‌ شمائيم‌، و شما طايفه‌ مردان‌ به‌ جمعه‌ و نمازهاي‌ جماعت‌ و عيادت‌ مرضي و تشييع‌ جنازه‌ و حج‌ و پس‌ از حج‌ (متوالي‌) و از همه‌ بالاتر جهاد در راه‌ خدا بر ما فضيلت‌ يافتيد. و چون‌ شما مردان‌ به‌ حج‌ يا عمره‌ يا حفظ‌ سرحدّات‌ بيرون‌ ميشويد و ما زنان‌ اموالتان‌ را حفظ‌ ميكنيم‌ و لباسهايتان‌ را ميبافيم‌ و اموالتان‌ را سرپرستي‌ ميكنيم‌ آنگاه‌ در اثر چه‌ عملي‌ با شما مردان‌ شريك‌ ميباشيم‌ يا رسول‌ الله‌؟
پيغمبر اكرم‌ صلّي‌ الله‌ عليه‌ وآله‌ وسلّم‌ با تمام‌ صورت‌ رو به‌ اصحاب‌ كرد و فرمود:‌ سخن‌ هيچ‌ زني‌ را در سؤال‌ از امر دين‌ خود بهتر از سخن‌ اين‌ زن‌ شنيده‌ايد؟ اصحاب‌ گفتند: يا رسول‌ الله‌ ما گمان‌ نميكرديم‌ هيچ‌ زني‌ به‌ چنين‌ چيزي‌ (سؤالي‌) راه‌ برده‌ باشد. آنگاه‌ پيغمبر اكرم‌ صلّي‌ الله‌ عليه‌ وآله‌ وسلّم‌ رو به او كرده‌ و فرمودند: اي‌ بانو برگرد و به‌ زناني‌ كه‌ منتظر جوابند بگو: كه‌ خوب‌ شوهرداري‌ كردن‌ هر يك‌ از شما، و در پي‌ خشنودي‌ شوهر بودن‌ و بر موافقت‌ وي‌ رفتار كردن‌ برابر همه‌ اين‌ ثواب‌هایي‌ است‌ كه‌ بر شمردي‌. و زن‌ در حالي كه‌ از خوشحالي‌ لَا إلَهَ إِلَّا اللَه‌ وَاللَهُ أكبَر مي‌گفت‌ بازگشت‌. («الدّر المنثور» جلد 2، ص‌ 153)
البته آنچه که در روایات به عنوان «حسن التبعل» آمده «جِهادُ المَرأَةِ حُسنُ التَّبَعُّلِ؛ جهاد زن خوب شوهردارى كردن است.» (کافی(ط-الاسلامیه) ج5 ، ص9 - خصال ج2 ، ص 620) شوهرداری با خانه داری فرق دارد. شوهرداری یعنی با همسر اخلاق نیکو داشتن، با کم و زیاد وی ساختن، توقع خارج توان از وی نداشتن، در موقع نیاز وی، غریزه جنسی اش را پاسخ دادن است اما تحمیل کار های خانه مطرح نشده است. توجه به سیره علما و بزرگان نیز موید همین نکته است: در سیره امام خمینی، داریم که اگر آب می‌خواستند، خودشان برمی‌خاستند و آب می‌آوردند و به کسی، فرمان نمی دادند. از همسر ایشان نقل شده که «حضرت امام به من خیلی احترام می‌گذاشتند و یادم می‌آید که یک روز به دخترانش ـ صدیقه و فریده ـ که از پشت بام به منزل همسایه رفته بودند، اعتراض کردند و گفتند: در آن خانه مرد نامحرم بوده است و از این بابت نگران بودند. ولی من گفتم: کسی آنجا نبوده است و ایشان دیگر هیچ نگفتند. امام در اوج عصبانیت هرگز بی‌احترامی و اسائه ادب نمی‌کردند. همیشه در اتاق جای بهتر را به من تعارف می‌کردند، تا من نمی‌آمدم سر سفره، غذا خوردن را آغاز نمی‌کردند و هرگز حاضر نبودند که در خانه کار کنم.» خانم فريده مصطفوي دختر حضرت امام مي‌گويد: هيچ وقت ما نديديم ايشان به خانم بگويند فلان كار را براي من انجام بده يا حتي يك چاي براي من بريزيد. هميشه ما (دخترانشان) يا كارگر منزل را خطاب مي‌كردند. اگر يك وقت هيچكس نبود، صدا مي‌زدند: خانم! بگوييد يك چاي براي من بياورند. اگر كسي در منزل نبود قهراً خانم اين كار را خودشان مي‌كردند ولي ايشان چنين دستوري نمي دادند. هميشه خيلي به خانم احترام مي‌گذاشتند و مقيد بودند اظهار محبت و علاقه را جلوي ما فرزندان علني كنند. خانم فاطمه طباطبايي، عروس حضرت امام نقل هم مي‌كند: امام كاري را به خانم نمي‌دادند، خانم مي‌گويند وقتي يك دكمه پيراهنشان مي‌افتاد مي‌گفتند: مي‌شود اين را بدهيد بدوزند. نمي‌گفتند: خودت بدوز يا احياناً اگر روز بعد دوخته نشده بود نمي‌گفتند: چرا ندوخته‌ايد. مي‌گفتند: كسي نبود بيايد بدوزد. تا آخر عمرشان هيچ وقت به خانم نگفتند يك ليوان آب بده.
البته همان‌طور که زن حق دارد در ضمن عقد ازدواج امور مباح و جایزی مثل وکالت در طلاق، اجازه خروج از منزل و مانند آن را شرط نماید برای مرد نیز چنین حقی وجود دارد. و بر اساس چنین حقی، همان‌گونه که در استفتاء ذیل از امام خمینی (ره) آمده است، مرد می‌تواند به هنگام ازدواج و در ضمن عقد نکاح انجام کارهای منزل را بر زن شرط کند:
سؤال : هنگام عروسى با دخترى آیا مى‌شود شرط کنیم که مثلا «تو باید تا آخر عمر به مادرم خدمت کنى، یا مدّت زیادى با آنان به طور مشترک زندگى نمائى یا باید لباس و غذاى مرا تهیّه نمائى!» با این که در رساله آمده است که نمى‌توان زن را مجبور به کار منزل نمود؟
جواب: در عقد مى‌توانند شرط کنند، ولى شرط وقت عروسى أثر ندارد. (استفتائات امام خمینى؛ ج‌3، ص: 101 )
نکته ای که خوبست به آن اشاره شود این است که طرح این سوال اغلب حکایت از یک درگیری چندین و چند ساله بین زنان و مردان دارد که به چند دسته تقسیم می‌شوند:
1)زنان و مردان مجرد: که هیچ تصوری از ازدواج، عشق به همسر، علاقه به انجام کار برای خانه و خانواده و تفاهم، ندارند. مسئله را فقط به لحاظ حقوقی بررسی می‌کنند که مرد وظیفه‌اش این است و زن وظیفه‌اش آن. درمان و پاسخ اینان، ازدواج است تا مفهوم عشق و علاقه و همدلی با همسر را درک کنند و خود تجربه کنند که ممکن است بسته به شرایط یکی از این دو، ظرف بشورد یا غذا تهیه کند.
2)زنان و مردان متاهل که قدردان هم نیستند: مشکل این دسته به این موضوع باز می‌گردد که هر دو برای خانه و خانواده و همسر خود، زحماتی را متحمل می‌شوند اما طرف مقابل به اندازه یا به روش صحیح قدردانی نمی‌کند. مرد برای کسب مخارج خانواده از صبح تا شب زحمت می‌کشد اما وقتی به خانه برمی گردد با گلایه زن که «تو همه‌اش به فکر کارت هستی و به ما توجهی نداری، لاستیک ماشینت از من برات مهمتره، و …» مواجهه می‌شود. مرد هم به جای همدلی پاسخ می‌دهد که «صبح تا حالا تو خونه زیر کولر بودی، نمی‌دونی من اون بیرون با چه بدبختی‌هایی درگیرم!» در این موارد زن برای این که خود را اثبات کند از زحماتی که از صبح در منزل کشیده صحبت می‌کند و مرد طرف دیگر ماجرا را می‌کشد و در نهایت درآوردن خرج خانه وظیفه مرد و شستن ظرف‌ها وظیفه زن می‌شود. چاره کار این جا: درک متقابل، صراحت در بیان نیازها و قدردانی و همدلی است. اگر مرد از کار روزانه به خانه می‌آید، علاوه بر کارهایی که برای رفاه و آسایش خانواده انجام داده به نیازهای عاطفی و به ویژه ارتباط کلامی مناسب با همسر خود توجه کند. برای رفع نیازهایی مثل خستگی، گرسنگی و به ویژه نیاز جنسی به صورت مناسب از زن درخواست نموده و قدردان زحمات وی باشد و هر چند یک بار، یادآوری کند که می‌داند وی برای رفاه حال خانواده و او دارد زحمت می‌کشد و سپس از همسرش بخواهد که در لحظاتی که در کنار هم هستند به نیازهای عاطفی هم توجه کنند به احتمال بسیار زیاد ،زن هم عکس العمل مناسبی نشان داده و قدردان خواهد بود.
3)زنان و مردان کج خلق: منظور از «کج خلق»، مفهوم روانشناسی آن است. زن یا مردی که به دلیل روانی، تربیتی یا باورهایی که دارد، نمی‌خواهد از زحمات دیگران قدردانی کند، لازم نمی‌داند که از زحمات دیگران تشکر کند . البته تعداد این افراد بسیار کم است. اما برای حل آن باید به یک مشاور خانواده در مراکز معتبر به صورت حضوری مراجعه کنند تا بسته به شرایط، انان را راهنمایی کنند.
4) زنان پرخاشگر و مردان کم حوصله: به لحاظ تجربی ثابت شده که مردان سالم و به ویژه مذهبی برای هر نوع خدمت رسانی به همسر و خانواده خود آماده اند اما اغلب زنانی که اهل جدل و پرخاشگری هستند و در حرف قصد اثبات خود را دارند در این وادی وارد می‌شوند و مرد هم با این حرف‌ها مقابله به مثل می‌کند. چاره کار این است که زن به جای اثبات خود در حرف، در عمل محبت و توانمندی خود را اثبات کند، اقتدار مرد را با توهین و تحقیر زیر سوال نبرد، از وی برای کمک درخواست صریح، روشن و مودبانه داشته باشد، با کنایه با او حرف نزند، اگر شوهر به او کمک کرد، قدردانی کند و به او بفهماند که متوجه زحماتش هست.
درنهایت اگر زوجین در این زمینه با هم مشکل دارند، بهتر است قبل از حل حقوقی مسئله به یک مشاور خانواده مراجعه حضوری نموده و مشکلات اخلاقی و عاطفی خود را با یکدیگر حل نمایند. در این صورت این مشکل به خودی خود حل خواهد شد چون هیچ چیز لذت بخش تر از خدمت به همسری که دوستش داریم، نیست.